Anzali wetland تالاب انزلی
تالاب انزلی مجموعه ای است از تالابهای طبیعی آب شیرین که تــوسط رودخانه های حوزه آبریز خود همانند سیاه درویشان ، هند خاله ، پسیخان تغذیه میشود .
تالاب انزلی زیستگاه مناسبی برای تخمریزی و تکثیر ماهیان و نیز محل زمستـانگذرانی و جوجـهآوری گونــه های زیادی از پرندگان آبزی محسوب میشوند.گیاه نــیPhragmites australis) ) فراوانترین پوشش گیاهی منطقه را تشکیل میدهد . منطقه شکار ممنوع سرخانگل جزیی از مجموعه تالاب انزلی میباشد که در بخش میانی آن واقع شده است و عمده پوشش گیاهی آن را نی(Phragmites australis) ولویی (Typha sp.) تشکیل میدهد. این تالاب جزء تالابهای بین المللی کنوانسیون رامسر است. در سالیان اخیر تالاب انزلی تحت تاثیر عواملی چون تبدیل قسمتهایی از زمینهای تالاب به زمین های زراعی، ته نشینی رسوبات آبهای وارده و در نتیجه کاهش سطح تالاب و همچین رشد بی رویه گیاهان آبزی وغیر بومی همانند( Azolla filiculodes) قرار گرفته است .
موقعیت جغرافیایی
مجموعه تالاب بندر انزلی E4928 ،N325 در استان گیلان واقع است. مجموعه تالاب انزلی در جنوب غربی سواحل دریای خزر واقع شده است. این تالاب از شرق به روستای پیر بازار ، از غرب به کپورچال و آبکنار ، از جنوب به صومعه سرا و قسمتی از شهرستان رشت محدود میشود. مجموعه تالاب انزلی شامل بخشهای شرقی ، غربی ، مرکزی ، سلکه و سیاه کشیم میباشد که از نظر بعضی ویژگیها از هم متمایز هستند . تالاب سرخانکل که بخشی از مجموعه تالاب انزلی میباشد از شمال به نهنگ روگاه ، از جنوب به شالیزارهای هند خاله و از غرب به رودخانه سیاه درویشان ختم میگردد. منطقه حفاظت شده سیاه کشیم از شمال به خشکی ماه روزه از مشرق به تالاب انزلی و رودخانه سیاه درویشان ، ازجنوب به محدوده روستاهای لاکسار ، نرگستان ، چو مثقال گاوکده ، کلسر ، اسپند و مزارع شمال چکوور و از غرب به مزارع ضیابر ، مازران محله ، بهمبر و مزارع جنوبی و شیکا محدود میباشد . پناهگاه حیات وحش سلکه از شمال به تالاب انزلی ، از شرق به رودخانه صوفیانده ازجنوب به مزارع کشاورزی روستاهای هند خانه و صوفیانده و ا زغرب به رودخانه هند خاله ختم میگردد.
مساحت : ۱۵۰۰۰ هکتار
ارتفاع: ۲۴ متر پائین تر از سطح آبهای آزاد
شکل گیری تالاب انزلی
انزلی برای آخرین بار در ۷۰ الی ۱۰۰ هزار سال قبل با رسوب گذاری مارن ( ماسه دانه ریز ) به ضخامت تقریبی ۴۵۰ متر در حاشیه ساحلی شکل گرفت این رسوبات را ( کاسپین ) قدیمی می گویند این موقعیت احتمالاً تا اواخر دوره یخچالی ادامه داشت و انزلی و مرداب انزلی هنوز به شکل فعلی نبوده است و شاید با فرسایش کوههای اطراف حوضه های فرو نشسته وارد شده و نهشته های ( کاسپین ) قدیمی ته نشین گردیده و در عین حال مقدمه شروع رسوبات زیر دریایی زمان تا حدود ۱۵ هزار سال قبل ، رسوبات ( کاسپین ) جدید بر روی رسوبات قبلی به وجود آمد . آب دریا به عقب نشینی خود ادامه داد و رسوبات آبرفتی بر دشت ساحلی رفته رفته از آب بیرون آمد و باریکه طویلی پدیدار شد . با توضیحات فوق مرداب انزلی در حدود ۱۵ هزار سال قبل آخرین رسوباتی که شهر انزلی بر روی آن بنا شده ( کاسپین ) جدید است که می توان صدفها و بقایای آن را در حفاری های چاههای آب بدست آورد رسوبات نرم « فورش در اصطلاح محلی » و شامل « رس ، ماسه و آهک » که ضخامت آن از ۳۰ تا ۱۶۰ متر متغیر است. شهر انزلی بر روی بنا شده و با پسروی تدریجی آب دریا مساحت آن بیشتر شد . این جزیره بر اثر فعل و انفعالات جوی و سایر عوامل طبیعی به صورت حالیه انزلی و غازیان ، شکل گرفت و کانال بین این دو قسمت ایجاد گردید .
سن تالاب انزلی بسیار جوان است از لحاظ زمین شناسی اصولا تالابها به صورت خلیجهای هستند که به وسیله تیغه ماسه ای از دریا جدا شده اند و مرداب خلیجی نامیده می شوند و یا نقاط گودی هستند که در اثر حرکات پوسته ای زمین شکل می گیرند که در مورد تالاب انزلی پسروی دریای خزر و جریانات دریایی منجر به جدا سازی آن از دریا شده است. این تالاب در اثر تشکیل دو زیانه خشکی باریک دشتی به پهنای ۲۷۰ تا ۹ کیلومتر و کاهش ارتفاع سطح آب دریا شکل گرفته است، زبانه غربی به نام شبه جزیره بندر انزلی نامیده می شود که تا کپورچال ادامه دارد و شبه جزیره ماهروزه در این بخش در خلیج کوچک کپورچال و بهمبر را از همدیگر جدا می سازد.
حیات وحش
ماهیان تالاب انزلی
در این بین انواعی از ماهیان در تمام طول سال در تالاب حضور داشته و تعدادی جهت تولید مثل در زمانهای مشخصی به مرداب و رودخانه های مرتبط با آن ورود می کنند.تعدادی از انواع ذیل نیز یا بطور کامل در مرداب نابود شده یا بسیار کم تعداد و رو به نابودی هستند. از ماهیان تالاب میتوان به این موارد اشاره کرد: اردک ماهی، کپور، سیم بزرگ،سبله(گربه ماهی)، شاه کولی،سیاه کولی، سوف ماهیان، سوف سفید، سوف حاجی طرخان، سس(زرد پر)، ماهی سفید، کفال، کولمه، فیتوفاک، بیگ هد، علفخوار(آمور وحشی)، ماهی آزاد، ماهیان خاویاری، ماهی ماش، سگ ماهی، کپور ماهی حوض، لای ماهی، سیم کوچک،سرخ پر، ماهی زیبا، زالون، شیشه ماهی، مار ماهی.
پستانداران تالاب انزلی
پستاداران تالاب انزلی از در معرض خطرترین گونه های جانوری تالاب انزلی هستند.کوچک شدن زیستگاههای امن حاشیه تالاب و همچنین صید و شکار بی رویه باعث کاهش شدید تعداد این پستانداران گشته است. از عمده پستانداران تالاب می توان به این موارد اشاره کرد: شنگ، گراز، تشی(خارپشت)، راسو(گینجامانی)، فک خزری، شغال.
پرندگان تالاب انزلی
پرندگان زیر مجموعه ای از پرندگان تالاب انزلی و حوضه آبریز آن و مناطق اطراف آن شامل جنگلهای اطراف تالاب و بوته زارها می باشند و از این بین تعدادی بصورت بومی و تعدادی بعنوان مهاجر از محیط وابسته به تالاب استفاده می کنند. لازم بذکر است تعدادی از گونه ها در تالاب بندرت دیده می شوندو از گونه های در خطر انقراضند. از پرندگان تالاب میتوان به این موارد اشاره کرد: ماهی خورک(کولی خوری)
گیلانشاه(مرغ باران) عقاب تالابی چنگر چارخو خوتکای ابروسفید کورکورسیاه قوی فریاد کش قوی گنگ قوی کوچک آبچلیک مرغابی کله سبز پلیکان فلامینگو بوتیمار کوچک(لوله گرد) حواصیل ارغوانی حواصیل خاکستری کیشیم بزرگ کاکائی غاز خاکستری(شلخت) خوتکای کله سرخ طاووسک (تورسگ) باکلان سیاه(دارغاز) حواصیل سفید چلچله(حاج حاجی) چکاوک(کولکاپیس) سار(سیا نسپر) زاغچه(کشکرت) زنبور خوار سبز زاغ سیاه کلاغ ابلق قرقاول(تورنگ) گاوچرانک گنجشک(چی چی نی) گیلار دم جنبانک(دوم بالاسکنی) سسک (سولوموس) عروس غاز مرغابی سر سفید مرغابی بلوطی مرغابی تاجدار مرگوس کاکلی مرگوس سفید مرغابی چشم طلائی قوش(الغ) قرقی(واشک) خروس کولی کشیم کوچک باکلان کوچک باکلان مار گردن سلیم مرغابی سیاه کاکل مرغابی سر حنائی مرغابی کله سیاه مرگوس بزرگ سینه سرخ سهره گلی(هفت رنگ) پرنده الیکایی(جینجیره)
پوشش گیاهی
نیلوفر آبی(لاله تالابی)
نیلوفر یا نیلوپر گیاهی آبی است که گل بزرگ به رنگ‌های سرخ و سفید و کبود میدهد. “نیلوت پل” ریشه در زبان سانسکریت دارد. این گل که امروزه در کشور ما در خطر نابودی قرار دارد، در ادیان مختلف، روشهای تزکیه و به ویژه مکاتب شرقی از جایگاهی ویژه و مقدس برخوردار است. در بودیسم این گل نماد خلوص، تولدی الهی و سمبل شخص روشن بین است. گل نیلوفر آبی که با سختی از گل و لای بر می‌خیزد، مقدس و پاک در نظر گرفته میشود. الگوی رشد آن از گل و لای، بر روند بر آمدن روح از خاک و گِل دلالت دارد که از دل تجارب مختلف می‌گذرد و به آفتاب روشن که نماد روشن‌بینی است میرسد. نیلوفر آبی در ایران نیز جایگاه خود را داشته است به طوری‌که در معماری تاق بستان و تخت‌جمشید به چشم می‌خورد. همچنین در اشعار شاعران ایرانی همچون قطران، سراج‌الدین سگزی و ابو‌شکور از آن نام برده شده است.
خصوصیات فیزیکی تالاب انزلی
خصوصیات فیزیکی : مجمو عه تالاب انزلی جزءتالابهای طبیعی ، دا ئمی وآب شیرین کشور میباشد.حدود۱۱ روداصلئ و ۳۰ رودفرعئ پس از آبیاری مزارع وشالیزارها به همراه جریانهای سطحی حوزه آبریزی به وسعت ۳۶۰۰ کیلو متر مربع به این تالاب می ریزند . ازنظرزمین شناسی زمان تشکیل تالاب به اواخر دوره پلیوسن واحیاناً هلوسن بر می گر دد. خاک اطراف تالاب شامل هیدرومرف سطحی و غیر آهکی ، خاکهای غیر آهکی لیمونی دار و لیمونی-رسی بدون آهک میباشد . ونوع رسوبات بستر تالاب تورب رسوبی سبز (Gyttja) و به میزان کمتر سیلت درشت توربی گزارش شده است.حداکثر عمق آب تالاب درفصل بهار و در نواحی غربی تالاب به ۲٫۵متر میرسدکه به دلیل نوسانات سطح آب دریای خزر این مقدارمتغییر میباشد. بر اساس اطلاعات کسب شده در یک دوره ۲۵ ساله گرمترین ماه سال تیرماه با حداکثر مطلق ۸/۳۶ درجه سانتی گراد و حداقل مطلق ۴/۱۱ – درجه سانتی گراد در بهمن ماه بوده که به طور کلی متوسط درجه حرارت سالانه آن ۱۶ درجه سانتی گراد می باشد. درجه حرارت آب تالاب در زمستان از ۲ تا ۱۱ درجه متغییر است . حداکثر بارش در زمستان بوده و متوسط بارندگی سالیانه از ۱۵۰۰ تا ۲۰۰۰ میلی متر و رطوبت نسبی ۸۰ تا ۸۵ درصد متغییر است و به طور کلی تالاب انزلی دارای تابستانهای گرم و مرطوب و زمستانهای ملایمی است.
خصوصیات اکولوژیکی تالاب انزلی
تالاب انزلی جزء تالابهای کم عمق و هورپرور همراه با آب شیرین است. این تالاب توسط یک مرز شنی به پهنای حدود یک کیلومتر از دریای خزر ( بجز در یک منطقه ) جدا شده است . عمده پوشش گیاهی تالاب نی (Phragmites australis ) است که گاهی ارتفاع آن به ۶ متر هم میرسد. در سال ۱۳۶۳ گیاه (Azolla filiculodes) توسط سازمان پژوهشهای علمی و صنعتی ایران و سازمان کشاورزی با اهداف تولید علوفه برای دام و طیور و تهیه کود سبز برای مزارع برنج استان گیلان و از آن جا به تالاب انزلی راه یافت . د رچند دهه اخیر به دلیل افزایش ورود فاضلابهای کشاورزی ، خانگی و صنعتی و همچنین کاهش سطح آب دریای خزر نی و آزولا از رشد زیاد و پراکنش وسیع تری برخوردار بوده اند .
گردشگری و پرنده نگری در تالاب انزلی
از ویژگیهای طبیعی و زیبای تالاب انزلی می توان به لاله تالاب و وپرندگان مهاجر و زیبایی از قبیل قو، پلیکان، تننجه و سایر مرغابی سانان را نام برد، این تالاب سالیانه در زمستان محل گذر دهها هزار قطعه پرنده مهاجر نیز است. تالاب بین المللی امیر کلایه یکی دیگر از تالابهای منحصر به فرد در گیلان است که با وسعتی معادل هزار و ۲۳۰ هکتار در ناحیه شمالی لاهیجان واقع شده و در محل زمستان گذرانی هزار قطعه پرنده مهاجر از جمله قو، پلیکان و سایر مرغابی سانان است، از دیگر زیبایی های طبیعی تالاب انزلی می توان به نیلوفر آبی سفید اشاره کرد که جلوه خاصی به آن بخشیده است. یکی از ویژگیهای منحصر به فرد تالاب بین المللی امیر کلایه لاهیجان در مقایسه با دیگر تالابهای گیلان این است که این تالاب از معدود محیط های تالابی آب شیرین است که تنها در یک کیلومتری دریا قرار دارد. این تالاب زیستگاه گونه از انواع ماهیان نظیر سوف، حاجی ترخان، اسبوله، اردک ماهی، کپور و گونه های دیگر است که در تنوع بخشی به این اکوسیستم آبی نقشی موثر دارند. لای ماهی از مهمترین گونه آبزیان در این تالاب است که از نظر کارشناسان شیلاتی حیات آن حائز اهمیت است. علاوه بر وجود انواع گونه های جانوری در این تالاب، این محیط آبی، زیستگاه گونه های گیاهی آبزی بی نظیر نیلوفر آبی، لاله تالابی، مریم آبی و عدسک است. پسته دریایی که در زبان محلی به آن ثعله باقلی می گویند یکی از گیاهان زیبایی است که در این تالاب می روید و محصول آن لاله تالابی است. این گونه گیاهی با کلاهک سبز رنگ و دانه های کوچک به رنگ سبز دارای خاصیت های دارویی و درمانی است و در طب سنتی مورد استفاده قرار می گیرد، مصرف این گیاه برای گردشگران نیز از جذابیت خاصی برخوردار است.
تهدیدات و تعرضات
آزولا در دهه ۶۰ در قالب طرحی پژوهشی با عنوان «آزولا جانشین کودهای شیمیایی ازته برنج» از یکی از کشورهای آسیای جنوب شرقی به گیلان راه یافت و پس از سه سال مطالعه مقدماتی برای کاربردی شدن پژوهش ها در ایستگاه آزمایشی کشت برنج رشت به عنوان تثبیت کننده نیتروژن خاک در فرآیند کشت برنج استفاده شد. این گیاه آبزی در سال های اخیر به دلیل برخی سهل انگاری ها به برکه ها، آبگیرها و رودخانه ها راه یافته و از این طریق از تالاب انزلی سر درآورده و به معضلی برای حیات تالاب تبدیل شده است. از آنجاییکه در شالیزارهای استان از کودهای ازته و فسفر زیاد استفاده می شود و این کودها با آب باران به تالاب انزلی از طریق آب رودخانه ها وارد می شود، تالاب انزلی را به مکانی مناسب برای گسترش آزولا تبدیل کرده است، قرار گرفتن این گیاه غیربومی در تالاب انزلی که خود هم اکنون با چالش های زیست محیطی زیادی مواجه است مشکلات اساسی برای آن به وجود آورده است. این گیاه منبع غذایی مناسبی برای دام ها و انواع طیور است و در سال های گذشته اقداماتی برای جمع آوری آن به صورت مکانیکی صورت گرفت اما به دلیل پیوسته نبودن انجام این کار، سرعت این روند را کاهش داد و موجب شد این گیاه سریع رشد جادویی برخی از گیاهان بومی تالاب انزلی را از بین ببرد و یا در معرض تهدید قرار دهد. آزولا به علت نداشتن رقیب طبیعی و مهیا بودن شرایط محیطی به صورت بی رویه و کنترل نشده به ویژه در نیمه اول سال رشد کرده و از طریق رودخانه ها به تالاب انزلی راه یافته و اکوسیستم این تالاب را به خطر انداخته است. این گیاه کوچک از نظر فیزیولوژیکی در سطح آب زندگی می کند و قرار گرفتن هزاران قطعه از این گیاه در کنار هم، باعث جلوگیری از رسیدن اکسیژن و نور به آب و در نتیجه کاهش نمو و تکثیر آبزیان تالاب می شود.
شکار و صید غیر مجاز و تردد بیش از ۲۸۰۰ قایق موتوری با انواع آلودگی های سوختی و صوتی در تالاب انزلی همواره از معضلات تالاب و تهدید کننده اکوسیستم آن محسوب می شود.کومه های صیادی در جای جای تالاب مکانی برای تمرکز ماهیگیران و شکار چیان غیر مجاز و خود از عوامل آلودگی و عدم امنیت تالاب می باشد.
http://www.servic.ir/shop/shahr/index.php
نقش فرهنگی و تاریخی تالاب انزلی در فرایند زمان روشنگر اهمیت بی شمار آن در زمینه شکل گیری اجتماعات انسانی است به ویژه که در سده های اخیر این ناحیه به عنوان گذرگاه فرهنگی دروازه اروپا مطرح بوده و مؤثر ترین معبر تماس و ارتباط با دیگر فرهنگ های غربی را ایجاد نموده است . نباید فراموش کرد که گذر اکثریت سیاحان ، جهانگردان و تاریخ نویسان از این طریق صورت می گرفته است .
وجود مناظر و چشم انداز های کمیاب و بدیع موجود در تالاب همواره جذبه خاصی را برای علاقمندان به طبیعت و نیز گردشگران گریزان از غوغای شهر ها ، ایجاد کرده است . اگر تفریح و تفرج و اساساً گذران اوقات فراغت را که یکی از نیاز های اصلی انسان بشمار می رود در کنار ورزش ها و سرگرمی هائی چون ورزش های آبی در این مناطق مورد بررسی قرار دهیم در می یابیم که این پهنه گسترده . آرامش روحی بسیاری از گردشگران ایرانی و حاشیه نشینان شهری و روستائی خود را فراهم نموده است .
از نظر هیدرولیک ، تالاب نقش مهمی در جذب سیلاب ها داشته و جریان های تند آن را کاهش می دهد و آنها را به طور موقت به ذخیره های آب تبدیل می کند که نتیجه لایه های آبده زمین نیز غنی می شود . وجود پدیده آبی چون تالاب انزلی به عنوان مانعی در مقابل هجوم ده ها رودخانه بزرگ و کوچک که با شیب تند از کوه های البرز و طالش به سمت اراضی پست ساحلی سرازیر می شوند ارزش فوق العاده زیادی دارد . طبیعت سیلابی این رود ها بدون وجود تالاب به مثابه یک مخزن با ثبات ، قادر خواهد بود اختلالات آشکاری در کانون های جمعیتی و سکونتی متمرکز در دشت گیلان پدید آورد .
با توجه به وجود گیاهان مختلف آبزی در تالاب انزلی ، این بستر تقریباً متراکم از انواع رویش های گیاهی به عنوان یک پالایشگاه طبیعی جهت جلوگیری از گسترش آلودگی های رو به تزاید مطرح می شود زیرا تحقیقات علمی انجام شده توسط دانشمندان نشان می دهد که برخی از گیاهان آبزی قادر به جذب و تقلیل ترکیبات آلی و معدنی موجود در فاضلاب ها بوده و با عمل خود پالائی به صورت های فیزیکی ، شیمیائی و بیولوژیکی مهمترین مشکل تالاب یعنی آلودگی را کاهش می دهند . گونه های گیاهی نظیر نی ، پیزر آبی ، عدسک ابی ، اسپیرودلا و سراتوفیلوم شناور که به میزان و تراکم زیاد در تالاب انزلی مشاهده می شوند دارای چنین خصوصیاتی هستند . پوشش گیاهی موجود در تالاب ، عامل مهمی در جلوگیری از فرسایش کرانه های ساحلی است . سیستم های ریشه ای این گیاهان به حفظ خاک کمک میکند و حرکات موئینه ای از عدم ثبات جلوگیری کرده و باعث می شود تا لایه های سطحی شسته نشوند . برای آن که تالاب انزلی به عنوان یک واحد اقتصادی در راستای تولیدی خود به نحو مطلوب قرار گیرد باید توانهای تولیدی آن و نیز روشها و تکنیک بهره برداری اصولی از آن شناخته شود . اما از آنجا که فرایند تولید اقتصادی تالاب به طور عمده توسط طبیعت صورت می گیرد ، تنها هزینه لازم برای تداوم روند تولید ، سالم نگهداشتن آن و جلوگیری از درهم ریختن معادلات تعادل زیستی و محیطی آن است . ذیلاً مهمترین توان های اقتصادی تالاب انزلی را مورد بررسی قرار می دهیم :
ارزش کشاورزی :
نقش تالاب انزلی در افزایش محصولات کشاورزی انکار ناپذیر است . استفاده از منابع ذخیره آب شیرین تالاب انزلی در امور آبیاری و زراعت و در نتیجه رشد فعالیت های کشاورزی و دامداری در اراضی حاشیه ای و غرقابی اهمیت و ارزش تالاب را روشن می سازد . مراتع نیمه غرقابی حاشیه داخلی تالاب انزلی در فصول بهار و تابستان که اراضی جلگه ای زیر کشت برنج است مورد استفاده دامها قرار می گیرد و حضور آشکار گاومیش ها در این مناطق را می توان نوعی سازگاری با اکوسیستم تالابی دانست . صد ها سال است مراتع مزبور که قرق نامیده می شوند مورد بهره برداری روستائیان حاشیه و حتی مناطق دور دست استان قرار می گیرند و چنین قدمتی ، دامداری منطقه را هر چند که به صورت یک فعالیت جنبی است ، رونق فراوان داده است .
محل پرورش ماهی ها :
وجود محیط آبی زنده ای مانند تالاب انزلی در کنار دریای خزر و امکان ارتباط وسیع آن با دریا عملاً ، همانگونه که در طول زمان معمول بوده ، محیط مطلوبی برای تخم ریزی انواع ماهیان فراهم می سازد . از گذشته های دور تا امروز پهنه آبدار تالاب و رود های ورودی به آن و کانال ارتباطی با دریا همواره پذیرای ماهیان با ارزش اقتصادی- شیلاتی بوده است . این ماهی ها با مرغوبیت غذائی ویژه ، بر تأمین عوایدی برای اهالی ، در انطبقا با ذائقه عمومیاز کیفیت خوراکی برتری برخودار می باشند . وجود 20 گونه ماهی در تالاب انزلی تأیید شده است ؛ 11 گونه از این ماهی ها بومی ، 8 گونه مهاجر و 1 گونه نیمه مهاجر هستند . ماهیان مهاجر نظیر ماهی سفید و سوف برای تخم ریزی و زاد و ولد به تالاب آمده و پس از تخم ریزی مجدداً به دریا باز می گردند . ماهیان بومی مانند کپور و اردک ماهی بطور دائم در تالاب زیست می کنند . مهمترین ماهی های تالاب انزلی عبارتند از : ماهی سفید ، سوف ، سیم ، اردک ماهی ( شوک ) ، کلمه ، ماش ، کپور ، سیاه کولی ، لای ماهی ( هشترخان کپور ) ، شاکولی ، اسبله و چند ماهی دیگر .
در بررسی علل روی آوردن ماهی های دریای خزر ، به تالاب انزلی ( غیر از ماهی کفال و اکثر شک ماهیان ) به این نتیجه می رسیم که تغییرات درجه آب دریا و شرایط محیطی تالاب به صورتی است که این زیستگاه را مساعد ترین محل برای تخم گذاری ماهیان و پرورش طبیعی بچه ماهی ها ساخته است زیرا آب رودخانه ها در گذر از جنگل و جلگه انواع مواد مغذی و املاح مختلف و اکسیژن را به همراه برده در تالاب جای داده اند . از سوی دیگر تالاب انزلی با داشتن آب شیرین و انواع گیاهان و حیوانات آبزی از نظر تغذیه ، زیستگاه بسیار مناسبی برای ماهی ها بشمار می رود . بدین جهت می توان گفت که این تالاب بطور سنتی و طبیعی ، جولانگاه و محل تخم ریزی انواع ماهیان دریائی و رودخانه ای است . جریان ملایم آب و آرامش نسبی آن در تالاب ، امکان آمیزش اسپرم ماهی نر با تخم ماهی ماده را در شرایطی مطلوب فراهم ساخته است و ریشه و ساقه گیاهان آبزی ، محل چسبندگی خوبی برای لاروها بشمار می آیند .
آب شفاف و زلال تالاب که در نتیجه ته نشین شدن رسوب های محلول موجود در آن حاصل می شود با امکان استفاده از نور و تابش آفتاب و همچنین داشتن گرمای مناسب محیط اکولوژیکی مناسبی برای باز شدن و تکامل لاروها ایجاد می کند . بدین ترتیب هر سال گله هائی از انواع ماهیان برای تخم ریزی و تولید مثل به تالاب انزلی روی می آورند . این ماهی ها منبع و منشأ عظیم صیدی هستند که به وسیله صیادان به انواع مختلف در تالاب انزلی صورت می گیرد .
در سال های بحران بر اثر عدم توجه کافی به امر حساس تخم ریزی ماهی ها در تالاب نه تنها آمد و شد ماهی در تالاب کاهش یافته بلکه به دنبال آن امکان تولید مثل نیز به مراتب محدود و دشوار شده است . همانطور که قبلاً گفته شد عواملی از قبیل رفت و آمد قایق های موتوری ، آلوده شدن آب های مجاری ورودی ( روگا ) به روغن های سنگین و مواد شیمیائی سمی ، صید بی رویه در زمان تخم ریزی ، آلودگی های ناشی از مصرف سموم گیاهی و کود شیمیائی در مزارع اطراف ، به مقدار زیادی ، فعالیت های صید و صیادی در تالاب را کاهش داده است . از این رو جریان طبیعی تخم ریزی و صید که در گذشته معمول بوده امروزه با محدودیت ها و مشکلات زیادی همراه است .
برقراری شرایط زیستی مساعد ، فراهم آوردن امکانات روی آوری ماهیان به تالاب و تنظیم تقویم صید مناسب و کارآمد ، هر چند که نیازمند برنامه ریزی و زمان بندی اجرائی نسبتاً درازی است لیکن تنها راه تجدید حیات و احیای نقش زیستی تالاب برای تخم ریزی ماهیان به طور طبیعی است . بازسازی اکولوژیکی تالاب می تواند نه تنها اهمیت اقتصادی تخم ریزی و صید را در تالاب تجدید حیات بخشد بلکه همزمان با آن می توان با استفاده از روش های جدید ، به امر تخم ریزی مصنوعی در تالاب نیز پرداخت . این سرمایه گذاری با اندک هزینه ای به راحتی بازگشت خواهد شد .
زیستگاه پرندگان مهاجر :
تالاب انزلی یکی از بهترین و مناسب ترین زیستگاه ها برای گونه های مختلف پرندگان آبزی مهاجر است . دهها گونه از پرندگان مهاجر در مسیر مهاجرت و سفر زمستانی خود تالاب انزلی را برای زمستان گذرانی انتخاب میکنند . اصولاً حوضه دریای خزر از مهمترین مناطق زیستگاهی پرندگان آبزی مهاجر میباشد که در مرکز توزیع جغرافیائی جمعیت غازها و اردکهای غرب سیبری و خزر و نیل واقع شده و هر سال در این مسیر پرواز بیش از 10 تا 12 میلیون از پرندگان مهاجر نظیر غاز ، قو ، اردک ، مرغابی ، چنگر ، خوتکا و دیگر پرندگان شناگر به مهاجرت میپردازند . اراضی پست مناطق جنوبی خزر ، که تالاب انزلی مهمترین واحد آبی دارای شرایط اکولوژیک آن است ، بسیاری از این رندگان را جذب میکند .
نقش دیگری که پرندگان آبزی مهاجر به عهده دارند کنترل امراض و آفات گیاهی در آب بندها و آبگیرهای حاشیه تالاب است . پرندگان آبزی اروپا سطح بستر کم عمق آبگیرها را ، که در فصل زراعی به شالیزار تبدیل میشوند ، در جستجوی دانه های گیاهی و لاروها بر هم زده و نوعی مبارزه را با انواع آفتها به ویژه شایع ترین آنها ، که کرم ساقه خوار برنج است ، شروع میکنند . فضولات صدها هزار پرنده مهاجر از یک سو موجبات صرفه جوئی در مصرف انواع کودهای شیمیائی را فراهم میسازد و از سوی دیگر خاک را به مراتب حاصلخیز تر و بارورتر مینماید . اگر زیانهای بیشمار مصرف کودهای شیمیائی نظیر ایجاد اختلال در میکرو ارگانیسمهای خاک و آلودگیهای مختلف و سایر خسارات محیطی را در نظر بگیریم اهمیت کود حیوانی یعنی فضولات پرندگان مهاجر و منافع سرشاری را که از این طریق متوجه کشاورزی گیلان میشود در مییابیم .
صرفنظر از منافعی که وجود پرندگان مهاجر یعنی مهمانان زمستانی تالاب انزلی برای گیلان دارند و در سطور بالا به آنها اشاره شد از نظر شکار و فروش این پرندگان نیز سودهای قابل توجهی عاید صیادان و ساکنان اطراف تالاب میشود . در گذشته ، شکارچیان با استفاده از روشهای سنتی ، پرندگان مهاجر را شکار کرده گذشته از تأمین نیازهای غذائی خانواده مازاد مصرف خود را به بازار عرضه میکردند . متأسفانه صید و شکار در تالاب انزلی از صورت صحیح و اصولی خارج شد و موجبات ضررها و زیانهای فراوانی را فراهم ساخت که در بسیاری از موارد جبران ناپذیر است . از نکاتی که در این زمینه باید مورد توجه قرار گیرد فراهم آوردن امکاناتی برای تخم گذاری این پرندگان و محافظت آنها در فصل تخم گذاری برای تداوم بهره برداری از این منبع عظیم غذائی است . اگر در طی دوران تخم گذاری و کوچ پرندگان از شکال آنها در تالاب و اطراف آن جداً جلوگیری نشود چرخه و جریان طبیعی تولید مثل آنان مختل شده و آمار جمعیت آنها چنان که میبینیم هر سال کمتر از سال قبل خواهد شد .
محل تخم ریزی آبزیان :
آبزیانی نظیر خرچنگ ، قورباغه ، زالو ، کرم و امثال آنها در مرداب انزلی زیست می کنند که ارزشهای اقتصادی و اکولوژیکی ویژه دارند ؛ به عنوان مثال در سالهای قبل صدور قورباغه و طی سال های اخیر صدور خرچنگ دراز به خارج از کشور مبالغ قابل توجهی ارز وارد کشور ساخته است .
آبزیان بزرگ و کوچک که در محیط مردابی ، تولید مثل و رشد میکنند ، حتی اگر برای انسان نیز مستقیماً مورد مصرف نداشته باشند ، در چرخه تغذیه آن دسته از حیوانات آبزی که به مصرف تغذیه انسان میرسند نقش بسیار مؤثری ارند . انواع کرمها ، زالو ها ، حشرات و حیوانات کوچک دیگری که در تالاب وجود دارند به مصرف تغذیه بسیاری از ماهیان و پرندگان میرسند . در چرخه طبیعی اکوسیستم محیط مردابی حتی این جانوران کوچک نقشی بس مهم دارند از این رو حفظ تالاب از دیدگاه مزبور نیز حائز اهمیت فراوان است .
حاشیه تالاب :
منبع تأمین کننده آب تالاب انزلی ، رودخانه های بزرگ و کوچکی هستند که به آن می ریزند . با توجه به نظام بارندگی در ناحیه تالاب و حوزه آبخیز آن نوسان های سطح اب در فصول مختلف ، تغییر می یابد . به تبعیت از حجم آب دریافتی نیز ، سطح آب ، بالا و پایین میرد و در فصول مختلف ، پسروی و پیشروی میکند . در نتیجه چنین روندی ، کناره های ساحلی تالاب بخصوص در فصل تابستان با برخورداری از قدرت رویش بسیار قابل ملاحظه خاک از گیاهان مرتعی پوشیده میشود . این گیاهان عمدتاً به مصرف تغذیه دامهای محلی می رسند و بدین طریق ، نگهداری دام در جوار فعالیت های دیگر برای خانوارهای روستائی ساکن کناره های تالاب ، امکان پذیر می گردد .
هرچند امروزه استفاده از مراتع فصلی کناره های تالاب ، در شکلی منظم انجام نمی گیرد لیکن میتوان با برنامه ریزی معین ، توان چراگاهی و مرتعی زمینهای حاشیه تالاب را در سطح قابل ملاحظه ای افزایش داد . با توجه به اینکه دامهای عمده نگهداری شده در کناره تالاب از نوع دام بزرگ (گاو و گاومیش) است ، می توان به اهمیت بازدهی اقتصادی تالاب ، از نظر تأمین غذای دام و از این طریق غذای انسان به عنوان یک توان اقتصادی پی برد .
منابع گیاهی :
از دیرباز مسکن بسیاری از مردمان این دیار متکی بر مصالح بدست آمده از تالاب انزلی بوده است . وجود انواع گیاهان آبزی نظیر نی که در اصطلاح محلی لوله نام دارد برای پوشش زیر سقف بام های خانه های شهری و روستائی استفاده های متعددی را عرضه می نماید و نیز حصاربندی های پیرامون خانه های روستائی و باغ ها با استفاده از انواع نی انجام می گیرد . همچنین گیاهانی که در کناره های تالاب می رویند به طور سنتی مورد استفاده زیادی در صنایع دستی محلی دارند . نی و گیاهان ساقه بلند علاوه بر کاربردی که در کار های ساختمانی دارند در تولید انواع صنایع دستی نیز مورد استفاده قرار می گیرند .
نگاهی به گذشته و قابلیت های کارآیی محصولات تولیدی بخوبی نشان می دهد که قبل از عمومیت یافتن محصولاتی نظیر موکت ، فرش ماشینی و ... بافت و مصرف حصیر به عنوان یک مفپوش متناسب با شرایط زیستی و آب و هوائی از اقبال زیادی برخوردار بوده است .
انواع گیاهان موجود کاربرد های متفاوتی برای تولید محصولات مختلف دارند . منابع گیاهی هر یک برای ساختن محصول معینی به کار می روند . تولید کالاهائی نظیر حصیر ، جارو ، زنبیل ، سبد ، سفره و ... از دیر باز در نواحی اطراف تالاب ، معمول بوده است . صنایع دستی به عنوان یکی از اشتغالات فرعی خانوار های روستائی و حتی شهری در کنار مشاغل اصلی از منابع درآمد قابل توجه آنان به شمار می آید . هرچند که امروزه با عمومیت یافتن مصرف کالا های پلاستیکی ، صنایع دستی به رکود گرائیده ، لیکن توجه روزافزون به تولیدات دستی مخصوصاً در میان گروه های جوان می تواند بازار وسیع مصرف آن در گذشته را احیا کند . برای این منظور لازم است کمک های فنی و الگوئی و متناسب با فرهنگ مصرفی کشور در اختیار تولید کنندگان قرار گیرد .
نباید فراموش کرد که شیوه تولید کالا های حصیری و تکنیک های به کار برده شده در تولید آن نسبت به گذشته تغییر چندانی نیافته است ، از این رو لازم است پا به پای تجدید تولید این محصولات ، نوعی کنترل کیفی و بهسازی مواد اولیه آن نیز صورت گیرد . تقویت و تشویق صنایع دستی متکی بر گیاهان مردابی می تواند به عنوان یکی از منابع درآمد مهم خانوار های روستائی ، به ویژه برای زنان و دختران در سنین فعال ، باشد . بدیهی است که سازمان یابی توزیع آن از طریق شرکت های تعاونی و برآوردن خدمات مورد نیاز متقابل از نکات برجسته توجه به این امر به شمار میرود . با حمایت از سنایع دستی حصیری که سنت دیرینه ای در کناره های تالاب انزلی دارد نه تنها یک صنعت محلی و ملی احیا می شود بلکه فرهنگ مصرفی مردم ، از کالا های وارداتی مشابه به کالاهای محلی و کارآمد سوق داده شده ، بدین ترتیب اقتصاد ناحیه ای بیش از پیش تقویت می گردد.
حمل و نقل در تالاب :
قبل از آن که حمل و نقل زمینی و استفاده از وسائط نقلیه موتوری عمومیت یابد حمل و نقل آبی در تالاب انزلی نه تنها اهمیت محلی داشت بلکه دارای ارزش برون مرزی نیز بود .
کشتیهای حامل کالا از بندرهای روسیه برای تخلیه بار و بارگیری کالاهای خود از طریق روگاه های موجود وارد تالاب شده خود را به پیربازار ( پیش بندر شهر رشت ) می رساندند و پس از تخلیه بارگیری مجدداً از همان راه به دریا باز می گشتند . با اتمام ساختمان اسکله و لنگرگاه انزلی و احداث موج شکن آن بتدریج رفت و آمد کشتی ها به داخل تالاب متوقف شد . در مقابل آمد و شد قایق ها برای حمل و نقل داخلی بویژه بعد از موتوریزه شدن قایق ها تشدید یافت . اهمیت ارتباطی تالاب ضمن دارا بودن ارزش اقتصادی به دلیل موتوریزه شدن آن صدمات و ضایعات زیست محیطی فراوانی به بار آورده است . رفت و آمد قایق های موتوری از یک طرف برای نقل و انتقال کالا ، ضرورتی اجتناب ناپذیر است . از طرف دیگر بسیاری از قایق ها برای گشت و گذار در تالاب در حرکتند که توجه به آنها نیز به جای خود حایز اهمیت است . هرچند که هر دو مورد ، ارزش اقتصادی خود را دارد ، لیکن توجه به ایمنی و رعایت ضوابط زیست محیطی به ویژه از نظر ایجاد سر و صدا و یا آلودگی آب به روغن های سینگین و سبک نفتی از جمله مسائلی هستند که در بهره گیری از توان اقتصادی حمل و نقل تالاب باید مورد توجه قرار گیرند .
برای جلوگیری از آسیب های احتمالی ناشی از سر و صدا و آلودگی شیمیایی حاصل از رفت و آمد قایق ها همچنین برای اینکه گردش امر ارتباطات آبی معمول بر روی تالاب در شکل خود دچار اختلال نگردد ، می توان مسیر های حمل و نقل و رفت و آمد قایق ها را با تهیه نقشه های مربوط بدان مشخص ساخت و هریک از مسیر ها را به مقاصد و هدف های معین اختصاص داد .
ارزش فراغتی و جهانگردی :
تالاب انزلی با جزایر متعدد خویش دارای چشم انداز بسیار زیبائی است که مشتاقان طبیعت را به خود جلب می کند . وجود جاذبه های طبیعی در تالاب از یک سو و نیاز فزاینده شهر نشینان به استفاده از طبیعت از سوی دیگر کشش عظیمیمیان عرضه و تقاضای فراغتی در تالاب بوجود آورده است .
به راه انداختن برخی امکانات و تأسیسات مربوط به فعالیت های فراغتی در تالاب می تواند زمینه اشتغال فراوانی برای ساکنان کناره های تالاب فراهم سازد . توان جهانگردی و فراغتی موجود در تالاب را می توان با تقاضای عظیم آن در شهر های ساحلی گیلان و مازندران ارتباط داد و از آن برای بهبود شرایط زندگی و فعال تر کردن محیط اقتصادی تالاب استفاده کرد . حضور انبوه جمعیت مسافر و افراد غیر بومیمی تواند در به جریان انداختن چرخ های اقتصادی فعالیت در زمینه های حمل و نقل ، اقامت ، مصرف کالا های تولید و صنایع دستی و دیگر موارد ، بطور جدی مؤثر باشد .
سازماندهی سفر ها و گشت و گذار ها ، در صورت برخورداری از یک نظم سیستماتیک و برنامه ریزی اصولی می تواند انبوهی از فعل و انفعالات اقتصادی را به حرکت در آورد و در زنجیره ای از مناسبات اقتصادی با یکدیگر قرار دهد .
لازمه تبدیل این توان بالقوه به توان بالفعل ، داشتن یک آگاهی درست از کم و کیف جریان های فراغتی و مستلزم ایجاد تأسیسات ساده ای در زمینه های خدماتی اقامتی و پذیرائی میباشد . بدیهی است با سرمایه گذاری اندک در زمینه های فوق و تشویق سرمایه های کوچک محلی و جلوگیری از انحصارات و اعمال نفوذ سرمایه های کلان برای سودبری فراوانمی توان اقتصاد ناحیه تالاب را از بعدی دیگر مورد استفاده قرار داد .
نظارت بر توزیع عادلانه امکانات و پراکندگی متناسب خدمات عرضه شده در زمینه های فراغتی و کنترل و هدایت درست ولی غیر مستقیم آن توسط مدیران ورزیده و کارآمد در سازمان مراکز ایرانگردی و جهانگردی از حساسیت ویژه ای برخوردار است . این بخش از فعالیت اقتصادی تالاب ، زمینه پایان ناپذیری از توان اقتصادی محیط است که با گذر زمان ، بازدهی و حجم آن بیش از پیش تنوع و افزایش می یابد . بدیهی است که سهم اشتغالات و حجم مبادله کالائی و خدمات را از طریق این بخش نباید نادیده گرفت . تقویت نقش فراغتی و جهانگردی تالاب از جمله سازنده ترین و کارآمد ترین بخش های اقتصادی آن به شمار می رود .
از آنچه که گفته شد می توان نتیجه گرفت که حفظ و نگهداری تالاب انزلی به عنوان یک سرمایه ملی و محلی نه یک وظیفه که یک رسالت تاریخی برای تمام کسانی است که خود را در قبال جامعه مسئول میدانند . زمینه های اشاره شده در این بخش ، فقط شاخص های عمده ای از توان های فراوان اقتصادی تالاب هستند . هرچه این زمینه ها بازتر شوند و حیات و فعالیت در آن گسترش یابد مسلماً زمینه های بهره برداری جدیدتری نیز به وجود خواهند آمد . تنها از طریق یک چنین شناختی است که می توان محیط اقتصادی تالاب را به یک محیط فعال تبدیل کرد و با بهره گیری از امکانات آن ، تالاب را به دلیل نیاز وسیع بدان ، از آسیب و خطراتی که متوجه آن است حفظ کرد .
رها کردن تالاب به حال خود یعنی پوشیده ماندن توان ها و ارزش های بالقوه موجود در آن و عدم استفاده از این توانها یعنی نشان دادن ضعف و انفعال فرهنگی و عجز در مقابل طبیعت و سرانجام کمک به مرگ تدریجی تالاب .
حرکت در باز زنده سازی تالاب انزلی و جلوگیری از به هدر رفتن توان های اقتصادی عظیم آن پویشی است که نشان دهنده قدرت خلاقیت و ابتکار انسان است . با بهره گیری از امکانات فنی وسیعی که در اختیار داریم ، جای دارد با استفاده درست و اصولی از تالاب انزلی حیات آن را نیز در گردش طبیعی و دور از آلودگیهای ناشی از روند صنعتی شدن ، تداوم بخشید . رسیدن به چنین هدفی نه تنها به نیت خوب و حسن نظر زیاد ، بلکه به حوصله و مدیریت بنیادی و واقع گرایانه نیاز دارد.
http://www.irandeserts.com/content/article/%D8%AA%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%A8-%D8%A7%D9%86%D8%B2%D9%84%DB%8C-2.htm
