گردشگری و جایگاه آن در ایران

صنعت گردشگری یکی از بزرگترین و پربازده‌ترین فعالیتهای اقتصادی در دنیا است که بالاترین میزان ارزش افزوده را ایجاد می‌کند و بطور مستقیم و غیر مستقیم، سایر فعالیتهای اقتصادی و فرهنگی را تحت تاثیر قرار می‌دهد. گردشگری یکی از منابع عمده درآمدزایی و ایجاد اشتغال در جهان به شمار می‌آید به طوریکه بسیاری از آن به عنوان صنعت اول دنیا یاد می‌کنند. بسیاری از کشورها همچون اسپانیا، فرانسه و ایتالیا بخش اعظمی از درآمد ارزی خود را از طریق گردشگری به دست می‌آورند. گرچه گردشگری به تنهایی نمی‌تواند منجر به توسعه کشور شود ولی با ورود گردشگر به تدریج نیاز به تغییر و ایجاد امکانات برای اقامت، جابجایی و سایر فعالیتهای مربوطه، توسعه را نیز در پی خواهد داشت و در دراز مدت باعث افزایش امکانات و تاسیسات خواهد شد.بر اساس گزارش سازمان جهانی گردشگری در سال 2006 تعداد 835 میلیون جهانگرد جابجا شده‌اند که این جهانگران حدود 800 میلیارد دلار هزینه این در حالی است که سهم ایران از صنعت گردشگری جهانی در سال 2006 کمتر از یک دهم درصد بوده است و علیرغم اینکه ایران، طبق نظر یونسکو یکی از ده کشور دارای جاذبه‌های گردشگری می‌باشد ولی آمار موجود گویای ضعف صنعت گردشگری کشور می‌باشد و نارساییهای موجود باعث عدم توفیق در جذب جهانگردان به میزان توانمندیهای کشور شده است.

مفاهیم و واژگان:
اصولاً بحث درباره اصطلاحات فنی در هر حوزه علمی و ارائه تعریف یا چارچوبی مشخص از این مفاهیم ضروری است؛ زیرا تعاریف، اساس مفروضات، نظریه‌ها و نظریه‌پردازی‌ها قرار می‌گیرد. تاکنون درباره گردشگری و مفاهم آن تعاریف متعددی ارائه شده است. این فقدان توافق از یک طرف منعکس کننده پیچیدگی گردشگری و از طرف دیگر ناشی از این حقیقت است که اشخاص ذی‌نفع یا فعالان مختلف در این قلمرو، هر یک از دیدگاه خود به آن می‌نگرند و انتظارات خاصی دارند و بر همین اساس به تعریف گردشگری و سایر اصطلاحات مرتبط با آن می‌پردازند (هولدن، 2000، 25) با وجود تعاریف متعدد ارائه شده، بسیاری از محققان، صاحب‌نظران و مجامع علمی – تحقیقاتی بین‌المللی، تعریف سازمان جهانی گردشگری را پذیرفته و آن را به رسمیت شناخته‌اند : جهانگردی  ” به عمل فردی که به مسافرت می رود و در آن مکان که خارج از محیط زندگی وی است برای مدتی کمتر از یک سال جهت تفریح ،تجارت و ذیگر هدفها اقامت نماید”، گفته میشود. وهمین سازمان  جهانگرد  را کسی میداند که”حداقل یک شب را دریک اقامتگاه عمومی یا خصوصی در محل مورد بازدید ،به سر برد”. (سازمان جهانی جهانگردی)
اهمیت گردشگری
در سال‌های اخیر گردشگری به عنوان صنعت بدون دود، منبع درآمد سرشار در تجارت جهانی و عنصر مهمی در بهبود و تنظیم موازنه بازرگانی و تراز پرداخت‌های بسیاری از کشورها شده است، رشد قابل توجه و چشمگیر گردشگری در پنجاه سال اخیر نشان دهنده اهمیت فراوان اقتصادی و اجتماعی این پدیده است.گردشگری در تولید ناخالص ملی نقش مهمی ایفا می‌کند، «تراز پرداخت‌ها، که نشان دهنده معاملات بین‌المللی هر کشور است،را متوازن می سازد. لوئیس ترنر  گردشگری را امیدبخش‌ترین و پیچیده‌ترین صنعتی می‌داند که جهان سوم با آن روبرو است و معتقد است گردشگری بیشترین قابلیت را برای جانشینی دیگر صنایع درآمدزا دارد.» (لی، 1378: 1)توسعه گردشگری موجب رونق اقتصادی و کاهش فقر می‌شود همچنین تأثیر به سزایی در افزایش درآمد و کاهش بیکاری و در نتیجه افزایش رفاه اجتماعی دارد. علاوه بر آن گردشگری عاملی است برای گفتگوی بین فرهنگ‌ها و تمدن‌ها و از نظر سیاسی نیز، روابط بین‌ ملل و دول را متعادل‌تر و نزدیک‌تر می‌سازد.
انواع گردشگری:
گردشگری انواع مختلفی دارد و شناخت انواع گردشگری برای برنامه‌ریزی دراین عرصه اهمیت اساسی دارد.در یک تقسیم‌بندی ، گردشگری به سه نوع فرهنگی، طبیعت‌گردی و ماجراجویانه تقسیم شده است که به طور مختصر از آن به عنوان گردشگری ACE یاد می‌شود. (فنل، 2003: 33) انواع دیگر گردشگری در حال افزایش است نظیر گردشگری فضایی، گردشگری الکترونیکی که در سال‌های اخیر آغاز شده است. در اینجا به تعدادی از مهمترین انواع گردشگری اشاره میشود:
گردشگری تفریحی   : در این نوع گردشگری، گردشگری ساحلی بسیار مورد توجه است و گردشگران معمولاً برای بهره‌برداری از چهار S (sun, sea, sex, sand) به سواحل نقاط مختلف سفر می‌کنند.
گردشگری طبیعت  : گستره فضایی این الگو، محیط طبیعی مثل ساحل، جنگل، کوه، کویر، غار و نظیر اینها است.
گردشگری تجاری : در سفرهایی که با هدف بازرگانی و تجارت انجام می‌شود.
گردشگری شهری :نواحی شهری به علت آنکه جاذبه‌های بسیار دارند غالباً مقاصد گردشگری مهمی محسوب می‌شوند.
گردشگری روستایی : در گردشگری روستایی منابع فرهنگی، طبیعی و تاریخی نواحی روستایی به عنوان کالای فرهنگی گردشگری قابل عرضه‌اند.
گردشگری قومی و عشایری  :این نوع گردشگری به منظور مشاهده سبک زندگی افراد بومی و اقوام انجام می‌شود.
گردشگری مذهبی  : افرادی را شامل می‌شود که به منظور دیدار از اماکن مقدس یاانجام دادن امور مذهبی مسافرت می‌کنند.
گردشگری ورزشی : شمار زیادی از میهمانان کشورهای مختلف اشخاصی‌اند که با قصد ورزش و تمرین یا شرکت در مسابقات ورزشی، تماشای مسابقه تیم‌ها یا بازیکنان مورد علاقه‌شان، یا گذراندن اردوهای ورزشی به سفر رفته‌اند.
گردشگری ماجراجویانه : در هر جامعه کسانی هستند که به انجام دادن کارهای متهورانه و مخاطره‌آمیز علاقه وافر دارند. برخی از این افراد با اقدام به مسافرت‌های ماجراجویانه به این نیاز درونی خود پاسخ می‌دهند.
گردشگری جنسی : برخی از گردشگران به دیگر نقاط سفر می‌کنند تا بخشی از نیازها و غرایز جنسی خود را برآورده سازند،
گردشگری سلامت : چنین سفری شامل فعالیت‌های گوناگونی می‌شود که با هدف تأمین بهداشت و سلامت فرد یا گردشگر انجام می‌شود مانند مراقبت بهداشتی و گذراندن دوره نقاهت و بازپروری.
گردشگری فضایی : نوع دیگری از گردشگری مسافرت به فضا است که در سال‌های اخیر آغاز شده است.
گردشگری الکترونیکی : گسترش و رواج امکانات و وسایل الکترونیکی نظیر تلویزیون‌ها، ماهواره و اینترنت، موجب شده است تا مردم هر چه بیشتر و به راحتی با دیگر نقاط دنیا ارتباط برقرار کنند.
گردشگری بیابانی :گردشگری بیابانی برای آن دسته از گردشگران که علاقه به سفر به نواحی خشک را دارند و یا رویای سفر بر کوهان شتر را در سر می‌پرورانند و یا قصد تحقیق در مورد خاک، و آب و هوای نواحی بیابانی را دارند اهمیت دارد.
گردشگری آموزشی و علمی و گردهمایی  این نوع گردشگری‌ها به منظور تحقیقات یا شرکت در همایش‌های علمی است.
گردشگری هنری :گردشگری هنری در پی شناخت هنرهای ملل دیگر واقوام دیگر است .
گردشگری تاریخی : این گونه از گردشگری که گردشگری میراث نیز نامیده می‌شود، به بازدید از موزه‌ها، مکان‌ها و ابنیه تاریخی می‌پردازد، امروزه بخش عمده‌ای از گردشگری را به خود اختصاص داده است.
گردشگری فرهنگی
«گردشگری فرهنگی عبارت است از مسافرت افراد از محل سکونت خود به مکان‌هایی که جاذبه‌های فرهنگی دارند. این جا به جایی به قصد کسب اطلاعات و تجارت برای ارضای نیازهای فرهنگی گردشگران انجام می‌شود.» (کاظمی، 1385: 154) .
اثرات جهانگردی
«ممکن است توسعه جهانگردی از جهتی ایجاد مزیت کند و از جنبه‌ای دیگر محدودیت به وجود آورد. مثلاً از جهت اشتغال‌زایی و ایجاد درآمد برای ساکنان یک منطقه مفید واقع شود ولی از سوی دیگر سبب آلوده ساختن محیط زیست و از میان رفتن محیط طبیعی و سرمایه‌های ملی شود.» (الوانی، 1385: 131)حضور بازدیدکنندگان در هر کشوری بر الگوی زندگی افراد بومی تأثیر می‌گذارد. بازدید کنندگان نیز تحت تأثیر فرهنگ کشورمیزبان  قرار می گیرند.بدین ترتیب می توان نتیجه گرفت گردشگری حاوی اثرات مثبت و منفی متعددی است و میزان یا چگونگی این اثرات بستگی به شرایط سیاسی، اقتصادی و فرهنگی کشور توریست پذیر و گردشگران ورودی خواهد داشت.
اثرات منفی گردشگری
آثار منفی گردشگری را می‌توان به چهار دسته؛ فرهنگی – اجتماعی، اقتصادی، زیست محیطی و روحی – روانی تقسیم نمود.
آثار منفی (اقتصادی)نتیجه نامطلوب اقتصادی پدیده‌ای است که آن را کسر مسافرت (travel deficit) می‌نامند و این مربوط به زمانی است که کل درآمدهای ارزی یک کشور از محل جهانگردان کمتر از مبلغی می‌شود که شهروندان آن کشور در خارج مصرف می‌کنند. (چاک وای، 1385: 47).
آثار منفی (روحی، روانی)گردشگری به دلیل ایجاد شلوغی،ترافیک،آلودگی ناشی ازرفت وآمدخودروها وبه وجودآوردن احتمال تغییرات فرهنگی وتاثیر بر بافت سنتی برخی مناطق اثرات روحی وروانی برمردم منطقه می گذارد.
آثار منفی (زیست محیطی) گردشگر می خواهد از زیبایی‌های طبیعی بهره‌مند شود و ممکن است تخریب محیط زیست را در پی داشته باشد .
آثار منفی (فرهنگی – اجتماعی) بدون شک ورود جهانگرد تأثیراتی را در حوزه فرهنگی و اجتماعی کشور میزبان خواهد گذاشت.« برخی نویسندگان به تجاری شدن   یا کالایی شدن   فرهنگ جامعه میزبان اشاره کرده‌اند به این معنا که ساکنان محصولات فرهنگی خود در آن گونه که مورد پسند گردشگران باشد عرضه می‌کنند. ممکن است فرهنگ گردشگران و هر چه مربوط به آنها است، برای جامعه میزبان الگو می‌شود و ساکنان به تقلید کورکورانه از فرهنگ میهمان می‌پردازند (ضرغام، 1376: 392)
اثرات مثبت گردشگری
آثار مثبت (اقتصادی)ایجاد فرصت‌های شغلی جدید، ارزآوری، ارتقای سطح زندگی مردم، فروش خدمات از جمله مزایای مستقیم حاصل از جهانگردی است و از مزایای غیرمستقیم جهانگردی می‌توان از فعالیت‌های ساختمانی، صنایع دستی هنری، کشاورزی،  خدمات و ، توسعه و بهبود تجهیزات زیربنایی مانند جاده‌ها، و سیستم‌های حمل و نقل نام برد.» (الوانی، 1385: 123).
آثار مثبت (روحی، روانی)جهانگردی می‌تواند در جهت کاهش تنش‌های سیاسی و تثبیت صلح جهانی کمک کند.عقیده بر این است که ورود جهانگرد باعث بروز حس میهن‌ دوستی و عرضه هر چه بیشتر فرهنگ و افتخارات در مردم می شود و آنان سعی خواهند کرد هر چه بیشتر دستاوردهای خود را در قالب صنایع دستی، نقاشی، عکس و …نشان دهند.گردشگری موجب افزایش درآمد، اشتغال و رونق اقتصادی خواهد شد و این می‌تواند از لحاظ روحی، روانی اثرات مثبتی بر روحیه افراد آن جامعه بگذارد.
آثار مثبت (زیست محیطی)گردشگری می تواند سبب توجه  هرچه بیشتر مردم،مسولان وحتی سازمان های بین امللی به برخی نواحی و سعی در جهت محافظت  از آن شود.
آثار مثبت فرهنکی –اجتماعی ،توسعه گردشگری به عنوان یک پدیده فرهنگی موجب می‌شود که فرصت کافی برای تبادل فرهنگی بین گردشگر و جامعه میزبان به وجود آید. بر این مبنا آنان می‌توانند به فرهنگ هم بیشتر احترام بگذارند. تنها راه تعامل احترام گردشگر به فرهنگ جامعه میزبان است که می‌تواند راهبرد مناسبی برای گسترش گردشگری باشد. (پاپلی  یزدی، 1385، 88)
عناصر گردشگری
بطور کلی در پنج دسته حمل ونقل ،غذا،اقامتگاه ،خدمات و جاذبه‌ها جای می‌گیرند:
1-حمل و نقل
«سیستم حمل و نقل در قلب صنعت جهانگردی قرار دارد. این سیستم رابط بین مقصد، میهمان‌خانه، جاذبه‌ها و سایر مکان‌های توریستی می‌باشد. کارآیی، راحت بودن و میزان سلامت و امنیت این سیستم تعیین کننده نوع تجربه و منفعتی است که از سفر به دست می‌آیند» (چاک وای، 1385: 66)پیاده روی، دوچرخه‌سواری، ماشین‌های شخصی، وسایل نقلیه جاده‌ای همگانی، ترددهای ریلی، دریایی و هوایی از اشکال گوناگون حمل و نقل محسوب می‌شوند»
الف)حمل و نقل (ریلی)
با وجود آنکه در اواخر قرن نوزدهم راه‌آهن یکی از پرکاربردترین وسایل حمل و نقل در اروپا و آمریکا بود. اما در قرن بیستم با راه‌اندازی خطوط هوایی و افزایش تولید خودرو، هواپیماها و خودروها جای حمل و نقل ریلی را گرفته‌اند
ب )حمل و نقل زمینی
امروزه شمار زیادی از مسافرت‌ها با وسایل حمل و نقل جاده‌ای، شامل انواع خودروهای کوچک، بزرگ، شخصی و عمومی انجام می‌گیرد. تنوع این وسایل به اندازه‌ای است که می‌تواند پاسخگوی سلایق و نیازهای گردشگران گوناگون باشد.خودروهای شخصی، خودروهای اجاره‌ای، اتوبوس، مینی‌بوس، خودروهای تفریحی، تاکسی از انواع وسایل  حمل مسافر هستند.
ج)حمل و نقل دریایی
مسافرت با کشتی به منظورتفریح  در برخی نواحی جهان دارای رشد قابل قبولی است اما در ایران تقریباً در حد ناچیزی است و بیشتر مسافرت‌ها با کشتی جهت ماهیگیری، تردد بین بنادر و جزایری همچون قشم و کیش صورت می‌گیرد .
د)حمل و نقل هوایی
هواپیما یکی از رایج‌ترین وسایل مسافرت گردشگران است. از زمانی که در سال 1935 اولین هواپیما 21 مسافر را جابجا کرد گر چه زمان زیادی نمی‌گذرد ولی این صنعت رشد بسیار سریع و فوق‌العاده‌ای داشته است. در حال حاضر شرکت‌های ایرباس و بوتینگ پیشتاز صنایع هواپیمایی هستندو حتی برخی از کشورها در حال ایجاد و توسعه پروازهای فضایی به مدار زمین و کره ماه هستند. این صنعت همواره با فرازونشیب هایی مواجهه است: فصل، قیمت سوخت، اقدامات تروریستی می‌تواند فعالیت‌های خطوط هواپیمایی را تحت تأثیر قرار دهد.گرچه ایران سابقه طولانی در پروازهای هوایی دارد (در سال 1935نخستین هواپیما توسط یک لهستانی در ایران به زمین نشست و نخستین فرودگاه بین المللی (مهرآباد تهران)در سال 1955 تاسیس شد) .
2-غذا و رستوران
پس از هزینه رفت و آمد، معمولاً هتل و غذا به یک اندازه مابقی هزینه‌های مسافر را تکیل می‌دهند و هزینه‌ای که معمولاً مسافران برای غذا صرف می‌کند «بین 18 تا 20 درصد کل هزینۀ سفر او را تشکیل می‌دهد» (چاک‌وای، 1385: 105)
3-اقامتگاه‌ها
خدمات اقامتی ، اصطلاحی است برای تهیه تسهیلات خواب و استراحت، با محوریت تجاری که در صنعت گردشگری و مهمان یاری به کار می‌رود (اسمیت، 1995: 10) بسیاری از نویسندگان (از جمله هالووی Halloway)، 1994: 65( مک اینتاش و گلدنر، 1990: 33 و سنیکلر و استبلر، 1997: 71) بر این موضوع تأکید کرده‌اند که خدمات اسکان و پذیرایی در صنعت گردشگری یکی از پیچیده‌ترین و پویاترین بخش‌های این صنعت است .
4-خدمات
«تأثیر عمده اقتصاد گردشگری، از طریق خدمات و تسهیلات برای مسافران ایجاد می‌شود. رستوران‌ها و خدمات غذایی تسهیلات اسکان و پذیرایی، خدمات حمل و نقل، اردوگاه‌ها، خدمات اطلاع‌رسانی، تسهیلات تفریحی – ورزشی و فروشگاه‌ها، بیشترین میزان اشتغال، درآمد و منبع اخذ مالیات هستند. محصولات و خدمات جهانگردی به دو شیوه مستقیم وغیر مستقیم  توزیع می شوند،در اینجا به برخی ازعوامل توزیع محصولات و خدمات گردشگری اشاره خواهد شد.
«سازمان‌های عمده فروش   به عنوان واسطه بین عرضه کننده محصولات و خدمات جهانگردی و آژانس‌های مسافرتی (که خرده فروش به حساب می‌آیند) عمل می‌کنند»
«متصدی گردش‌های دسته‌جمعی   که او را «مسئول فعالیت‌های زمینی» هم می‌نامند، همانند عمده فروش اول در سطح کوچک‌تر، خدمات و محصولات مسافرتی را ارائه می‌کند» (چاک‌وای، 1385: 136)
سفرگذاری‌ها، در صنعت گردشگری، سفرگذاری‌ها نقش خرده فروش‌ها را ایفا می‌کنند که تمام خدمات مورد نیاز گردشگران از جمله بلیط مسافرت، ذخیره هتل و اجاره اتومبیل در آنها عرضه می‌شود..
5-جاذبه‌ها
«برای جلب گردشگران از کشورها و مناطق مختلف و با انگیزه‌های متفاوت، وجود منابع و جاذبه‌هایی در مقصد ضروری است. به صرف سرمایه‌گذاری در صنعت گردشگری و فراهم آوردن انواع تسهیلات حمل و نقل و اسکان و سایر خدمات، بدون وجود جاذبه‌های مناسب، نمی‌توان به توسعه این صنعت امیدوار بود؛ به همین دلیل جاذبه‌ها و منابع گردشگری را از جمله ارکان اصلی این صنعت می‌دانند» (کاظمی، 1385: 85)به اعتقاد مک کانل (1974) جاذبه گردشگری عبارت است از: «یک رابطه تجربی بین گردشگر یا جهانگرد، محل بازدید و وجود راهنما که اطلاعاتی مختص آن محل ارائه می‌کند.»جاذبه‌ها معمولاً به دو دسته جاذبه‌های طبیعی و فرهنگی تقسیم می‌شوند
گردشگری در ایران
کشور ایران که دارای توانایی‌های بالقوه عظیمی در زمینه‌های زیست محیطی، تاریخی، میراث فرهنگی و غیره است نمی‌تواند و نباید به دلیل مسائل سیاسی و نگرانی‌های فرهنگی – اجتماعی خود را از این جریان اقتصادی دور نگه دارد و از سوی دیگر بازار بین‌المللی گردشگری نیز نمی‌تواند ازجاذبه‌های ایران برای گردشگری چشم‌پوشی کند.عدم موفقیت ایران در جذب گردشگران و توسعه گردشگری دلایل متعددی دارد
برای افزایش گردشگران تنها نمی‌توان به اقتصاددانان دل بست، راه‌حل در واقع در دستان دولت و برنامه‌ریزان است چرا که آنان اگر نخواهند و تمایلی به گسترش توریسم و جذب گردشگر نداشته باشند جاذبه‌های تاریخی، طبیعی و فرهنگی به تنهایی نمی‌تواند کار ساز باشد. از سوی دیگر تجربه و فرهنگ مردم نیز بی‌تأثیر نیست. گاه پیش می‌آید که دولت می‌خواهد ولی مردم و مراکزی که با توریست‌ها در ارتباط هستند ، تجربۀ لازم را ندارند و یا آموزش های  مناسب راندیده‌اند و لذا چگونگی برخورد با گردشگر و ارائه خدمات به او را نمی‌دانند.ایران از لحاظ اقلیمی و تنوع جانوری یک کشور شبه قاره‌ای است و بنابر گفته رئیس سازمان جهانی جهانگردی جزء 5 کشور اول دارای بیشترین جاذبه‌های زیستی و جانوری در دنیا است. همچنین  یکی از سه قطب برتر بر صنایع دستی در دنیا است؛ سفالگری، شیشه‌گری، قلم‌زنی، مشبک‌کاری، حکاکی بر روی فلزات، میناکاری، خاتم سازی، معرق‌کاری، منبت‌کاری، قالی‌بافی، نمدمالی و … ایران معجونی از گوناگونی فرهنگی، زبانی، قومی، زیست محیطی و اقلیمی است. همچنین از لحاظ آثار تاریخی و میراث فرهنگی جزء ده کشور اول دنیا محسوب می‌شود.(یعقوب زاده ،روزنامه شرق ،7/5/1383،گردشگری ثروت پنهان)
ایران باید سعی نماید علاقه مردمان جهان به حضور در کنار مردم ایران و مشاهده و مطالعه آداب و رسوم و رفتار آنان را جلب نماید و این امر از طریق برنامه‌ریزی جهت یک مطالعه جامعه گردشگری که همۀ ابعاد اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی گردشگری را واکاوی ‌نماید میسر می‌باشد تدوین شیوه‌های حمایتی اجرایی،  سرمایه‌گذاری و اختصاص تسهیلات بیشتر برای هتل‌ها، شرکت‌های هواپیمایی، فرودگاه و … تبلیغ و اشاعه جاذبه‌های گردشگری از طریق اینترنت، فیلم، بروشور، مقاله، نمایشگاه وغیره می تواند مفید باشد.
نتیجه گیری
سازمان جهانی  گردشگری تعداد گردشگران بین المللی را در سال 2020 افزون بر1.6 میلیارد پیش بینی کرده است.بر این اساس مشاهده میشود علی رغم نابسامانی های مقطعی و منطقه ای ،به دلیل رشد اقتصادی سریع کشورهای پرجمعیتی چون چین  ،هند،برزیل،اندونزی وروسیه گردشگری به نحوخوش بینانه ای گسترش خواهد یافت. انتظار می رود جهانگردی بین منتقه ای نیز افزایش یابد،در حالی که رشد جهانگردی برون مرزی در بلند مدت شاهد کاهش خواهد بود.(چاک وای ،1385،51) . رشدگردشگری در این سطح ,فرصتها و تهدیدهایی برای محیط؛جوامع وتعامل بین آنها به همراه خواهد داشت؛  موفقیت در جهانگردی زمانی حاصل می شود که اطمینان یابیم موجب رشدکیفیت زندگی ،درآمد ملی ودر عین حال محیط فرهنگی وزیستی شده است. در این راه پژوهش می تواند یاری رسان سازمانها وشرکتهای مرتبط با بخش گردشگری باشد وموجب شناسایی اولویتها و سیاستگزاری ها باشدوازاین طریق به پیش بینی بازار وارایه روند های نوین پرداخت وبدین ترتیب آسیب ها  ورویدادهای خطرافرین وغیر منتظره را کاهش داد

رحیم یعقوب زاده
منابع و ماخذ:
فارسی:
1.    الوانی ، مهدی .پیروز بخت ،معصومه.(1375)فرآیند مدیریت توریسم،تهران ،مرکز مطاعات فرهنگی
-2پاپلی،محمد حسین.سقایی،مهدی.(1385)گردشگری (ماهیت ومفاهیم)تهران ،انتشارات سمت
-3کاظمی ،مهدی. (1385)مدیریت توریسم،تهران ، انتشارات سمت
-4لی،جان (1378) گردشگری وتوسعه در جهان سوم،ترجمه عبدالرضارکن الدین افتخاری،شرکت چاپ ونشر بازرگانی
5 -چاک وای،گی. گردشگری بین المللی در چشم اندازی جامع  چاپ اول،ترجمه علی پارساییان و محمد اعرابی،تهران ،دفتر پژوهشهای فرهنگی ،چاپ سوم ،1385
6- یعقوب زاده ،رحیم .روزنامه شرق ،7/5/1383،گردشگری ثروت پنهان)
7-یعقوب زاده، رحیم (1388)، گردشگری فرهنگی و ارائه راهکارها، تهران، مرکز تحقیقات استراتزیک و دانشگاه آزاد، چاپ اول

انگلیسی:

1. Fennel, David (2003), Ecoutourism, Routledge
2. Hall, C.Mand S.J page (2001), The Geography of tourism and recreation, Routledge
3. Holden, Andrew (2000), environment and tourism, Rutledge
4. Richard, G. (2000), tourism and the world of culture and heritage “tourism Recreation research, Vol, 25(1)
5. World tourism organization(wto)

برگرفته از وب سایت: www.tourismroham.com