گام های کوتاه برای احیای تالاب انزلی
جمعه, ۵ آذر ۱۳۹۵، ۰۶:۲۶ ب.ظ
گام‌های کوتاه برای احیای تالاب انزلی
نویسنده: مریم ساحلی/ انزلی‌ـ خبرنگار همشهری
مرگ در نیزارهای تالاب پرسه می‌زند. هراسناکی پرواز کاکایی‌ها بر فراز گسترده آزولا و زهرخند سنبل‌های آبی، کابوس تلخی است که شب و روز نمی‌شناسد...
1395/09/03
مرگ در نیزارهای تالاب پرسه می‌زند. هراسناکی پرواز کاکایی‌ها بر فراز گسترده آزولا و زهرخند سنبل‌های آبی، کابوس تلخی است که شب و روز نمی‌شناسد؛ حکایتِ رسوب پشت رسوب، رها شدن بی‌محابای انواع پساب‌ها و دست‌اندازی سودجویان به حریم تالاب، حدیث مکرری است که همیشه می‌گوییم و می‌شنویم اما درد همچنان باقی است.
پژوهشکده آبزی‌پروری آب‌های داخلی اخیراً درباره تغییرات شدید تالاب انزلی گزارشی دیگر منتشر کرد. در این گزارش آمده است: تالاب انزلی که زمانی نه چندان دور واجد تمام ویژگی‌ها و ارزش‌های زیست‌بوم شناخته شده تالاب‌های بین‌المللی بود و یکی از مهم‌ترین زایشگاه‌های ماهیان ارزشمند دریای خزر در ناحیه جنوب غربی این دریا به شمار می‌رفت و همچنین نقش بسزایی در حفظ محیط‌زیست شمال کشور و شهرهای پیرامون خود داشت، در طول 3 دهه گذشته به دلیل تغییرات اقلیمی جهانی و نبود مدیریت کارامد در حوزه آبخیز و اراضی بلافصل تالاب انزلی ارزش‌های خود را آن یکی پس از دیگری ازوسعت داد.
رسوب‌گذاری شدید و رشد گسترده گیاهان آبزی سبب تغییرات شدیدی در ساختار و عملکرد این تالاب شده است. پیکره آبی بخش‌های شرقی، جنوبی و مرکزی تالاب انزلی تحت تأثیر 2 عامل یاد شده تهی از آب و تبدیل به نیزار، چمنزار و جنگل شده‌اند. این بخش‌ها تنها هنگام بارندگی شدید و سیلاب دارای چند سانتی‌متر آب می‌شوند. پس از هر سیلاب، رسوب‌گذاری بیشتر و کاهش عمق بیشتر نواحی فوق رخ می‌دهد. حوضچه غربی، به‌عنوان تنها پهنه آبی باقیمانده که از نظر شیلاتی اهمیت دارد و در امرار معاش ساکنان اطراف نقش اساسی ایفا می‌کند نیز روند نابودی را طی می‌کند. رشد سریع گیاهان آبزی و متراکم شدن آنها در فصول رویش از چالش‌های عمده این بخش از تالاب است، به‌طوری که حتی عبور و مرور شناورها در آن غیر‌ممکن به نظر می‌آید. «علیرضا میرزاجانی» عضو هیأت علمی پژوهشکده آبزی‌پروری آب‌های داخلی پس از گشت زنی‌های اخیر خود در تالاب انزلی به‌منظور انجام پروژه‌های بررسی پراکنش سنبل آبی و میگوی رودخانه‌ای، اعلام کرد که نبود کنترل رسوب و گیاهان آبزی سبب شده تا تالاب انزلی به‌صورت شبکه‌ای از کانال‌ها در آید که ارزش‌ها و کارکردهای یک تالاب بین‌المللی را نخواهد داشت.
روند احیای تالاب
تالاب انزلی نیازمند احیاست. روایت این احیا نیز سال‌هاست که نقل محافل و مجالس است و اخبار تشکیل کارگروه‌ها، برگزاری جلسات، سفرها، بازدیدهای مربوط به آن انعکاس می‌یابد اما وضعیت تالاب همچنان رو به وخامت است. رئیس اداره حفاظت از محیط‌زیست انزلی درباره روند پیشرفت اجرای پروژه احیای تالاب، با بیان اینکه مطمئنا روند مطلوب‌تری در پیش است، اظهار می‌کند: کمیته احیای تالاب هر هفته با استاندار و معاون عمرانی وی و همین‌طور با حضور مدیرکل‌های اجرایی استان جلسه تشکیل می‌دهد.
«اکبر میغی» می‌گوید: تصمیم‌های بزرگ و مهمی گرفته شده و اتفاقات مهم‌تری هم به امید خدا در پیش است و در این مسیر، سازمان محیط‌زیست با همکاری این عزیزان تلاش می‌کند تا اتفاقات بهتری رخ دهد.
جایکا و احیای تالاب
امروز هر جا سخن از احیای تالاب انزلی به میان می‌آید، حتماً نام آژانس بین‌المللی همکاری‌های ژاپن (جایکا) هم در میان است. بیش از یک دهه است که جایکا در زمینه مدیریت زیست‌بوم تالاب انزلی با اداره کل حفاظت محیط‌زیست گیلان همکاری می‌کند. میغی درباره نقش و تأثیر جایکا در احیای تالاب می‌گوید: جایکا نیامده که کار عملی انجام دهد و تفاهمنامه جایکا با سازمان حفاظت از محیط‌زیست نشان‌دهنده این وضع است.
در سفر اخیر رئیس سازمان حفاطت از محیط زیست کشور به گیلان، مشاور ارشد تیم کارشناسی جایکا درباره روند پروژه مدیریت اکولوژیک تالاب انزلی در فاز اول و دوم، گفت: در طرح جامع پیشنهادی برای حفاظت از تالاب انزلی، بخش‌های مختلفی همچون طرح مدیریت آبخیز، طرح مدیریت فاضلاب، طرح مدیریت پسماند جامد، طرح مدیریت اکولوژیک تالاب، طرح آموزش زیست محیطی و طرح نهادی تعریف شده است.
«توموئو آئوکی» تهیه دستورالعمل پایش برای مدیریت تطبیقی تالاب انزلی، طرح منطقه‌بندی تالاب انزلی، طرح آموزش زیست محیطی و طرح اجرایی اکوتوریسم تالاب انزلی را برخی از خروجی‌های موفق اجرای فاز اول پروژه اعلام کرد.
وی گفت: برای دستیابی به اهداف تعریف شده؛ مطالعه فراگیر زیست بوم، پایش کیفی آب و کیفیت رسوب در تالاب انزلی و حوزه آبخیز آن، پایش محیط زیست طبیعی در تالاب انزلی، انجام فعالیت‌های منطقه‌بندی زیست محیطی و مدیریت کاربری اراضی از مهم ترین اقدام‌ها است.
پیوند جایکا و انزلی
یک فعال محیط‌زیست هم در گفت‌وگو با همشهری اظهار می‌کند: جایکا سالیان طولانی است که در نقاط مختلف ایران حضور داشته و فعالیت‌هایی انجام داده که بسیاری از ما ممکن است به گوشمان نخورده باشد اما اگر امروز در نقطه دور دستی از کرانه مکران هم باشید در مورد فعالیت جایکا در تالاب انزلی شنیده‌اند. این همه نه به سبب حضور یک شرکت بین‌المللی ژاپنی که به دلیل اهمیت فزاینده تالاب انزلی است. «لیلا مسروری» بیان می‌کند: بزرگ‌ترین مشکل ما ضعف اعتماد به نفس است. ما مرعوب نام یک کشور پیشرفته شده و اعتماد به توانایی‌ها و دانسته‌ها و درس آموخته‌های نیروی انسانی خود را از دست داده‌ایم.
وی می‌گوید: این همه در کنار ضعف اطلاع‌رسانی و شفاف نبودن مسیرواقعی که پروژه طی کرده و نبود گفت‌وگوی چالشی (توجه کنیم چالش و تخریب کلا 2 مقوله متفاوت است) و نیز نبود شفافیت در پایش و ارزیابی، آفت تعویض دائم مدیران و بدنه کارشناسی با تغییر دولت‌ها، سبب شده این احساس ایجاد شود که گویی از پشت شیشه‌ای خاک گرفته شاهد منظره‌ای هستیم!
اهمیت خودباوری
مسروری با اشاره به اینکه جایکا اکنون سال دوم از فاز دوم پروژه مدیریت تالاب را از سر می‌گذراند، می‌گوید: مثلاً همه می‌دانیم که آبخیزداری اصلی‌ترین راهکار مهار رسوب است، آیا متخصصان منابع طبیعی ما احتیاج به دیکته و تجربه این موضوع از مرجعی بین‌المللی دارند!؟ در مدیریت فاضلاب نیز طرح پایلوتی با عنوان عملیات ساخت‌وساز سامانه جمع‌آوری فاضلاب وکیوم در بخش غربی انزلی درنزدیکی تالاب تعریف شده است که قرار است در سال چهارم پروژه افتتاح شود.
این فعال محیط‌زیست تصریح می‌کند : مگر آبفای گیلان و انزلی در این نقطه برنامه، تصفیه‌خانه و سامانه جمع‌آوری ندارد؟ آیا اینها تکرارو موازی‌کاری نیست؟ این اتهام نیست بلکه طرح سؤال منِ شهروند است که مرجع جوابی برایش نمی‌یابم.
مسروری همچنین می‌گوید: روی فعالیت‌های تحت نظر کمیته آموزش محیط‌زیستی، مدام مانور داده می‌شود. فعالیتی که نیروهای داوطلب محیط‌زیستی سال‌هاست بی‌چشمداشت انجام می‌دهند و جالب آنکه نحوه نه چندان تعریف شده همکار گزینی جایکا در پروژه‌های آموزشی گروه‌های مختلف را رو در رو قرار داده و دل چرکین کرده است.
پژوهشکده آبزی‌پروری آب‌های داخلی اخیراً درباره تغییرات شدید تالاب انزلی گزارشی دیگر منتشر کرد. در این گزارش آمده است: تالاب انزلی که زمانی نه چندان دور واجد تمام ویژگی‌ها و ارزش‌های زیست‌بوم شناخته شده تالاب‌های بین‌المللی بود و یکی از مهم‌ترین زایشگاه‌های ماهیان ارزشمند دریای خزر در ناحیه جنوب غربی این دریا به شمار می‌رفت و همچنین نقش بسزایی در حفظ محیط‌زیست شمال کشور و شهرهای پیرامون خود داشت، در طول 3 دهه گذشته به دلیل تغییرات اقلیمی جهانی و نبود مدیریت کارامد در حوزه آبخیز و اراضی بلافصل تالاب انزلی ارزش‌های خود را آن یکی پس از دیگری ازوسعت داد.
رسوب‌گذاری شدید و رشد گسترده گیاهان آبزی سبب تغییرات شدیدی در ساختار و عملکرد این تالاب شده است. پیکره آبی بخش‌های شرقی، جنوبی و مرکزی تالاب انزلی تحت تأثیر 2 عامل یاد شده تهی از آب و تبدیل به نیزار، چمنزار و جنگل شده‌اند. این بخش‌ها تنها هنگام بارندگی شدید و سیلاب دارای چند سانتی‌متر آب می‌شوند. پس از هر سیلاب، رسوب‌گذاری بیشتر و کاهش عمق بیشتر نواحی فوق رخ می‌دهد. حوضچه غربی، به‌عنوان تنها پهنه آبی باقیمانده که از نظر شیلاتی اهمیت دارد و در امرار معاش ساکنان اطراف نقش اساسی ایفا می‌کند نیز روند نابودی را طی می‌کند. رشد سریع گیاهان آبزی و متراکم شدن آنها در فصول رویش از چالش‌های عمده این بخش از تالاب است، به‌طوری که حتی عبور و مرور شناورها در آن غیر‌ممکن به نظر می‌آید. «علیرضا میرزاجانی» عضو هیأت علمی پژوهشکده آبزی‌پروری آب‌های داخلی پس از گشت زنی‌های اخیر خود در تالاب انزلی به‌منظور انجام پروژه‌های بررسی پراکنش سنبل آبی و میگوی رودخانه‌ای، اعلام کرد که نبود کنترل رسوب و گیاهان آبزی سبب شده تا تالاب انزلی به‌صورت شبکه‌ای از کانال‌ها در آید که ارزش‌ها و کارکردهای یک تالاب بین‌المللی را نخواهد داشت.
روند احیای تالاب
تالاب انزلی نیازمند احیاست. روایت این احیا نیز سال‌هاست که نقل محافل و مجالس است و اخبار تشکیل کارگروه‌ها، برگزاری جلسات، سفرها، بازدیدهای مربوط به آن انعکاس می‌یابد اما وضعیت تالاب همچنان رو به وخامت است. رئیس اداره حفاظت از محیط‌زیست انزلی درباره روند پیشرفت اجرای پروژه احیای تالاب، با بیان اینکه مطمئنا روند مطلوب‌تری در پیش است، اظهار می‌کند: کمیته احیای تالاب هر هفته با استاندار و معاون عمرانی وی و همین‌طور با حضور مدیرکل‌های اجرایی استان جلسه تشکیل می‌دهد.
«اکبر میغی» می‌گوید: تصمیم‌های بزرگ و مهمی گرفته شده و اتفاقات مهم‌تری هم به امید خدا در پیش است و در این مسیر، سازمان محیط‌زیست با همکاری این عزیزان تلاش می‌کند تا اتفاقات بهتری رخ دهد.
جایکا و احیای تالاب
امروز هر جا سخن از احیای تالاب انزلی به میان می‌آید، حتماً نام آژانس بین‌المللی همکاری‌های ژاپن (جایکا) هم در میان است. بیش از یک دهه است که جایکا در زمینه مدیریت زیست‌بوم تالاب انزلی با اداره کل حفاظت محیط‌زیست گیلان همکاری می‌کند. میغی درباره نقش و تأثیر جایکا در احیای تالاب می‌گوید: جایکا نیامده که کار عملی انجام دهد و تفاهمنامه جایکا با سازمان حفاظت از محیط‌زیست نشان‌دهنده این وضع است.
در سفر اخیر رئیس سازمان حفاطت از محیط زیست کشور به گیلان، مشاور ارشد تیم کارشناسی جایکا درباره روند پروژه مدیریت اکولوژیک تالاب انزلی در فاز اول و دوم، گفت: در طرح جامع پیشنهادی برای حفاظت از تالاب انزلی، بخش‌های مختلفی همچون طرح مدیریت آبخیز، طرح مدیریت فاضلاب، طرح مدیریت پسماند جامد، طرح مدیریت اکولوژیک تالاب، طرح آموزش زیست محیطی و طرح نهادی تعریف شده است.
«توموئو آئوکی» تهیه دستورالعمل پایش برای مدیریت تطبیقی تالاب انزلی، طرح منطقه‌بندی تالاب انزلی، طرح آموزش زیست محیطی و طرح اجرایی اکوتوریسم تالاب انزلی را برخی از خروجی‌های موفق اجرای فاز اول پروژه اعلام کرد.
وی گفت: برای دستیابی به اهداف تعریف شده؛ مطالعه فراگیر زیست بوم، پایش کیفی آب و کیفیت رسوب در تالاب انزلی و حوزه آبخیز آن، پایش محیط زیست طبیعی در تالاب انزلی، انجام فعالیت‌های منطقه‌بندی زیست محیطی و مدیریت کاربری اراضی از مهم ترین اقدام‌ها است.
پیوند جایکا و انزلی
یک فعال محیط‌زیست هم در گفت‌وگو با همشهری اظهار می‌کند: جایکا سالیان طولانی است که در نقاط مختلف ایران حضور داشته و فعالیت‌هایی انجام داده که بسیاری از ما ممکن است به گوشمان نخورده باشد اما اگر امروز در نقطه دور دستی از کرانه مکران هم باشید در مورد فعالیت جایکا در تالاب انزلی شنیده‌اند. این همه نه به سبب حضور یک شرکت بین‌المللی ژاپنی که به دلیل اهمیت فزاینده تالاب انزلی است. «لیلا مسروری» بیان می‌کند: بزرگ‌ترین مشکل ما ضعف اعتماد به نفس است. ما مرعوب نام یک کشور پیشرفته شده و اعتماد به توانایی‌ها و دانسته‌ها و درس آموخته‌های نیروی انسانی خود را از دست داده‌ایم.
وی می‌گوید: این همه در کنار ضعف اطلاع‌رسانی و شفاف نبودن مسیرواقعی که پروژه طی کرده و نبود گفت‌وگوی چالشی (توجه کنیم چالش و تخریب کلا 2 مقوله متفاوت است) و نیز نبود شفافیت در پایش و ارزیابی، آفت تعویض دائم مدیران و بدنه کارشناسی با تغییر دولت‌ها، سبب شده این احساس ایجاد شود که گویی از پشت شیشه‌ای خاک گرفته شاهد منظره‌ای هستیم!
اهمیت خودباوری
مسروری با اشاره به اینکه جایکا اکنون سال دوم از فاز دوم پروژه مدیریت تالاب را از سر می‌گذراند، می‌گوید: مثلاً همه می‌دانیم که آبخیزداری اصلی‌ترین راهکار مهار رسوب است، آیا متخصصان منابع طبیعی ما احتیاج به دیکته و تجربه این موضوع از مرجعی بین‌المللی دارند!؟ در مدیریت فاضلاب نیز طرح پایلوتی با عنوان عملیات ساخت‌وساز سامانه جمع‌آوری فاضلاب وکیوم در بخش غربی انزلی درنزدیکی تالاب تعریف شده است که قرار است در سال چهارم پروژه افتتاح شود.
این فعال محیط‌زیست تصریح می‌کند : مگر آبفای گیلان و انزلی در این نقطه برنامه، تصفیه‌خانه و سامانه جمع‌آوری ندارد؟ آیا اینها تکرارو موازی‌کاری نیست؟ این اتهام نیست بلکه طرح سؤال منِ شهروند است که مرجع جوابی برایش نمی‌یابم.
مسروری همچنین می‌گوید: روی فعالیت‌های تحت نظر کمیته آموزش محیط‌زیستی، مدام مانور داده می‌شود. فعالیتی که نیروهای داوطلب محیط‌زیستی سال‌هاست بی‌چشمداشت انجام می‌دهند و جالب آنکه نحوه نه چندان تعریف شده همکار گزینی جایکا در پروژه‌های آموزشی گروه‌های مختلف را رو در رو قرار داده و دل چرکین کرده است.
