فاضلاب انزلی : معضلی که بانک جهانی هم قادربه حل ان نشد

فاضلاب انزلی؛ معضلی که بانک جهانی هم قادر به حل آن نشد

 

مروری به گذشته آب و فاضلاب بندرانزلی:

جهان هر لحظه در حال تغییر است. لذا یادآوری گذشته به معنای ماندن در گذشته نیست.

بندرانزلی که با دریا و تالاب احاطه شده، با توجه به ماسه ای بودن زمین های منطقه، آبهای زیرزمینی آن حداکثر در عمق 4 تا 5 متری قابل دسترس می باشد، مردم این شهر همانند سایر ساکنان  شهرهای ساحلی دریای خزر، از دیرباز آب مصرفی خود را از طریق چاه های کم عمق، به وسیله یک سطل و طناب یا یک چوب دو شاخه تامین می کردند 1. و فاضلاب منازل نیز در چاه کم عمق و عریض سر پوشیده، در داخل محوطه حیاط اماکن مسکونی (با حداکثر فاصله از چاه آب) جمع آوری می شد و هر ازچندی تخلیه و یا در کنار آن چاه مشابهی حفر می کردند و فاضلاب را به آن هدایت می نمودند. فاضلاب آشپزخانه منازل مسکونی نیز اغلب در معابر عمومی  رها می شد.

این وضععیت تامین آب و دفع فاضلاب در شهر عمومیت داشت، در طول زمان با ابداع لوله کشی آب و استفاده از پمپ آب، در محلات آبادتر شهر تحولاتی صورت گرفت، که نصب منبع آب و لوله کشی داخلی و همچنین احداث اگو 2 از آن جمله بوده است.

افزایش جمعیت شهرنشین در بندرانزلی، به تدریج اراضی مسکونی، کوچک و کوچک تر شده و فاصله چاه آب با چاه فاضلاب منازل، کوتاه و کوتاه تر گردید، در نتیجه با نفوذ فاضلاب به چاله های آب مصرفی، موجبات شیوع بیماری های انگلی و سایر بیماری های ناشی از آبها آلوده را فراهم نمود، که متاسفانه تلفات قابل ملاحظه ای هم در بر داشت.

در دهه چهل توجه مقامات دولتی به بهداشت عمومی جلب شد و به دنبال آن برای چاره جوئی و خلاص شدن از پی آمدهای آبهای آلوده، واحد امور آب دفتر فنی استانداری گیلان، شرکتی را با مشارکت، آب منطقه ای و شهرداری رشت و انزلی به نام «شرکت آب رشت و انزلی» تاسیس و راه اندازی نمود. شرکت مذکور به مدیریت دفتر فنی استانداری گیلان، پروژه لوله کشی و نصب دستگاه های پمپاژ آب از چاه های امامزاده هاشم به شهر رشت و در ادامه به بندرانزلی را به عهده گرفت، که تا اواخر دهه 40 به سرانجام رسانید، سپس مدیریت آبرسانی هر شهر را به شهرداری آن واگذار نمود. بدین ترتیب بندرانزلی دارای آب بهداشتی شد، و به تدریج ساکنان مناطق مرفه شهر از آب لوله کشی شهر بهره مند شدند و با نصب شیر آب  در مناطق مختلف خیابان های اصلی آب بهداشتی در اختیار عموم قرار گرفت. اما بازهم اکثریت مردم از آب چاه منازل استفاده می کردند. این وضعیت تا اوایل دهه 50 ادامه داشت.

تحولی بنیادین در زیرساخت های آب و فاضلاب بندرانزلی:

در اوایل دهه 50 انجمن شهر وقت بندرانزلی پیگیر انتخاب شهرداری کارآمد بودند، که با پی جوئی های طولانی یک همشهری تحصیل کرده و مبتکری را به نام محمدنقی بحرپیما در وزارت کشور شناسائی و بارایزنی گفتگو با مدیران ارشد وزارتخانه، موافقت انتقال ایشان را به سمت شهردار بندرانزلی اخذ نمودند.

شهردار جوان شهر ما، در مدت کوتاهی با اعمال تدابیر مدیریتی و تلاش بی وقفه خود با همراهی انجمن شهر اثار ماندگاری در این شهر به جا گذاشتند، که احداث منبع آب شهر و ایجاد سیستم دفع فاضلاب از جمله اقدامات زیربنائی این شهر بوده است3.

با افتتاح و راه اندازی منبع، آب بهداشتی در اختیار عموم قرار گرفت و شهروندان می توانستند با خرید امتیاز و انجام لوله کشی از آب بهداشتی استفاده نمایند و با احداث اگوی سراسری و هدایت فاضلاب شهری به دریا و آبراهه های تالاب که در آن زمان در نوع خود به عنوان تحولی در زیر ساخت درون شهری محسوب می شد،  کلیه چاه های فاضلاب خانه های مسکونی مسدود گردید، و شهردار وقت مقرر نمودند فقط به اراضی درون شهری که دارای زیر ساخت آب لوله کشی و سیستم دفع فاضلاب شهری  باشد مجوز ساخت و ساز خواهد داد.

ناگفته نماند در دهه 50 متوسط عمق تالاب انزلی بالغ بر 8 متر بوده و حجم جریان آب تالاب و مسیر آبراهه، قدرت پالایندگی حجم فاضلاب هدایت شده شهری را با تراکم جمعیتی متعادل و فاقد فاضلاب صنعتی، بسیار زیاد بوده، و آلودگی ها زیست محیطی اثرگذاری در پی نداشته است.

 

رویدادهای پس از انقلاب:

یکی از ویژگی های هر انقلاب، نادیده گرفتن اصول و قواعد گذشته آن جامعه است. انقلاب اسلامی57  کشورمان نیز از این ویژگی مستثنی نبود. در شهر انزلی نیز بسیاری از قوانین و مقرراتی که برای این شهر گردشگری پیش بینی شده بود، بعد از انقلاب زیر پا گذاشته شد. از جمله ساخت و سازهای بدون در نظر گرفتن ظرفیت زیرساخت ها، ساخت و ساز در اراضی فاقد زیر ساخت، که راه افتادن دوباره فاضلاب در معابر را با شدت بیشتری به دنبال داشت، که نمونه عینی آن در منطقه زمین طیاره غازیان بوده که جوی های فاضلاب منازل به کانال های روبازی در معابر عمومی متصل می شد و شاهد اتفاقات ناخوشایندی از جمله غرق کودکان در حال بازی در این کانال بودیم. همچنین احداث کارگاه های درون شهری بدون نصب دستگاه تصفیه فاضلاب و اتصال آن به سیستم سراسری دفع فاضلاب شهری بوده است. که سرریز شدن فاضلاب شهری در خیابان ها و کوچه ها را در حال حاضر به وجود آورد. از طرفی قطع بی رویه درختان در ارتفاعات حاشیه رودخانه های ورودی تالاب، و بروز سیلابها که خاک شسته شده ارتفاعات را به همراه زباله ها و فاضلاب صنعتی کارخانه ها و بیمارستان های شهر های اطراف، وارد تالاب نموده، ضمن کاهش تدریجی عمق تالاب، آلودگی های آن به طور روز افزون افزایش یافت، در نتیجه باریک شدن آبراهه های خروجی تالاب، حجم جریان آب کندتر و کندتر شده و قدرت پالایندگی آنرا کاهش داده است.

در سال 1370 بر اساس قانون تشکیل شرکت آب و فاضلاب کشور مصوب مورخ 11/10/69 مجلس شورای اسلامی، این شرکت به صورت شرکت سهامی (خاص) تاسیس گردیدد و بدین ترتیب مسئولیت تامین و توزیع آب بهداشتی و همچنین دفع فاضلاب شهری به شرکت مذکور واگذار شد.

آلودگی های روزافزون زیست محیطی در شهر و تالاب، مدیران وقت را به فکر چاره جوئی انداخت و با موافقت شبکه آبفای گیلان و توافق وزارت نیرو، احداث پروژه تصفیه خانه فاضلاب در سال 1372 کلید خورد. از آن زمان تا سال 1383 از چگونگی پیشرفت اجرائی و تخصیص اعتبار آن هیچ اطلاعی در رسانه ها یافت نشد. اما پس از 11 سال در اوایل مرداد 1383 یک شبکه اطلاع رسانی به نام «نفت و انرژی شانا» از بازدید یک هیات بلند پایه بانک جهانی از طرح در دست ساخت تصفیه  فاضلاب انزلی خبر داد. به گزارش «شانا» در این بازدید مدیر وقت آبفای انزلی، در یک گزارش مبسوطی پروژه تصفیه خانه فاضلاب  انزلی را با 85 درصد پیشرفت و خط انتقال آن با 90% و ایستگاه پمپاژ با 40 درصد و واکیوم با 35 درصد پیشرفت فیزیکی در زمینی به مساحت 50 هکتار را اعلام نمود که در حال اجراست.. وی در ادامه این گزارش افزود که برای تکمیل و بهره برداری نهائی این پروژه به اعتباری معادل 30 میلیون دلار نیاز دارد. به گزارش «شانا» بانک جهانی با توجه به اهمیت ساخت شبکه بهداشتی فاضلاب در جلوگیری از آلودگیهای زیست محیطی با مبلغ فوق موافقت کرده است.

 

موهبتی که قدرش را ندانستیم:

بانک جهانی با مطالعه بر روی 1100 شهر ایران که از آلودگی های زیست محیطی رنج می بردند، فقط 6 شهر را در اولویت اعطای وام قرار داد که شهرهای رشت و انزلی از آن جمله بود 4، که خود نشان دهنده نگرانی محافل جهانی از آلودگی های محیط زیستی این منطقه به خصوص تالاب و دریا است. سهم وام در نظر گرفته شده برای این دو شهر گیلانی 224 میلیون دلار بوده که مبلغ 5/63 میلیون دلار آن به شهر انزلی اختصاص داده شد. با تخصیص وام و شروع پروژه در سال 1385مقرر گردیدکه مبلغ مذکور با توجه به پیشرفت عملیات زمان بندی شده به شرح زیر پرداخت گردد.

الف- عملیات فاضلاب بهداشتی

1- 250 کیلومتر لوله کشی شبکه فاضلاب

2- 27000 نصب اتصالات جدید در شبکه فاضلاب

3- نصب 14 دستگاه پمپ برای پمپاژ فاضلاب

4- راه اندازی تصفیه خانه فاضلاب در دست ساخت «ایلیاران» در غرب انزلی با ظرفیت اولیه 20هزارمترمکعب در روز 5

5- اقدامات جای گزینی موقت فاضلاب تصفیه نشده، در صورت نقص موقت تصفیه خانه

6- ساخت تصفیه خانه فاضلاب طالب آباد در شرق انزلی با ظرفیت 12000 مترمکعب در روز

ب- عملیات آبرسانی

1- بازسازی و گسترش شبکه آبرسانی با توزیع اولیه و ثانویه به طول 155 کیلومتر

2- ساخت مخزن آب به ظرفیت 30هزار مترمکعب در غازیان به همراه ایستگاه پمپاژ آب

3- سرمایه گذاری برای بهبود و بهره برداری عملیات کاهش آب تلف شده «شامل سرمایه گذاری در بخش ابزارهای اتوماسیون، بهره برداری و تعمیر و نگهداری تجهیزات»

ناگفته اینکه بانک جهانی موافقت نمود، چنانچه این پروژه با زمان بندی های پیش بینی شده مقرر در توافق به سرانجام برسد، تا سال 2027 همچنان برای بهبود وضعیت بهداشتی ساکنان این شهر برنامه ریزی نماید.

در توافق مزبور قرار بود که پروژه ظرف 5 سال به سرانجام برسد. امّا شوربختانه چنین نشد. عقب افتادن از برنامه زمان بندی و عدم تکمیل پروژه در موعد مقرر موجب قطع کمک های بانک جهانی گردید. متاسفانه با دفن میلیاردها تومان سرمایه ملی در زیر خاک، با کنده کاری های مخرب در داخل شهر که خسارات مالی و حتی جانی برای شهروندان به همراه داشت 6. پس از 23 سال شهروندان انزلی همچنان مایوسانه شاهد آلودگی های روز افزون دریا و تالاب و زیستگاه خود می باشد.

از شروع اجرای این پروژه به خصوص در سال های پس از تصویب وام بانک جهانی، مدیران شهری برای جلب آرای عمومی، اجرای این طرح را به عنوان یکی از کارهای فاخر خود عنوان می کردند. با توجه به سوابق حضور آنان در مدیریت شهری مناسفانه پس از توقف کمک های بانک جهانی هیچ اقدام عملی برای شفاف سازی این پروژه و اینکه چه عواملی سبب عقب افتادگی در برنامه زمان بندی مورد توافق گردیده که چنین طرح حیاتی این گونه نیمه کاره رها شود.!!

 

 

 

پس از 23 سال .از تعهد و حرف تا عمل:

همانطور که قبلاً اشاره شده، پیش بینی اولیه برای تکمیل این پروژه 30 میلیون دلار ارزیابی و پیشنهاد گردید که در سال 1384 با دریافت اعتباری معادل 5/63 میلیون دلار از بانک جهانی برای عملیات آبرسانی و فاضلاب بهداشتی به میزان 30% و 70% تخصیص داده شد.

 مدیران ارشد آبفا اقدامات انجام شده را به شرح اعلان نمودند

در بخش فاضلاب بهداشتی:

1- از 250 کیلومتر لوله گذاری فاضلاب بهداشتی در بندرانزلی 187 کیلومتر لوله کشی شده است.

2- تصفیه خانه فاضلاب بخش غربی «ایلیاران» با ظرفیت 20هزار مترمکعب در روز تکمیل شد.

3- تصفیه خانه فاضلاب بخش شرقی «طالب آباد» با ظرفیت 12 هزار مترمکعب که گفته می شود 85% پیشرفت فیزیکی دارد.

4- جمع آوری فاضلاب بخش غربی انزلی که شامل یکی از لوله های فاضلاب سنتی منتها علیه غربی خیابان پاسداران که به دریا منتهی می شد و فاضلاب خانه سازی مهر، به طرف تصفیه خانه «ایلیاران» هدایت گردید. حال چنانچه فاضلاب کوی الله اکبر، خانه های مسکونی بهار و نیمه شعبان که در سال گذشته اقداماتی شده و تکمیل شود به تصفیه خانه هدایت گردد به گفته «معاون برنامه ریزی توسعه شبکه فاضلاب کشور» می توان امیدوار بود که فاضلاب حدود 10 هزار خانوار از طریق تصفیه خانه ایلیاران تصفیه و دفع می گردد. که چنانچه این امیدواری به عمل تبدیل شود، عملکرد تصفیه خانه فاضلاب غرب انزلی با حدود 20 درصد ظرفیت خود ادامه کار می دهد.

 

در بخش آبرسانی:

1- احداث یک منبع 30هزار مترمکعب آب شرب در شرق بندرانزلی

2- سرمایه گذاری در بخش تجهیزات و ابزارهای اتوماسیون و بهره برداری و تعمیرات

3- بازسازی و گسترش 155 کیلومتر شبکه آبرسانی

بنا به گفته مدیریت محترم آبفای انزلی (سایت انزلی چی و پیام انزلی، آبان 1394) : در ادامه اجرای پروژه در منطقه انزلی «منهای بافت قدیم» به 15 میلیارد تومن و منطقه غازیان به 100 میلیارد تومن اعتبار نیاز دارد.

منظور از بافت قدیم محدوده ای از میدان اصلی تا گلزار شهدا را شامل می شود که در آن لوله فاضلاب سنتی و دو منظوره بوده ضمن دفع فاضلاب، آبهای سطحی را نیز جمع آوری می نماید، که سابقه احداث آن «در خیابان سپه به سال 1300 و سایر مناطق به سال 1354 می رسد، ناحیه ای که از پر تراکم ترین نواحی شهر محسوب می شود. جمع آوری آب های سطحی ناشی از باران و سیلابهای ایجاد شده که همراه با شن و ماسه های پراکنده، پسماندها از ساخت و سازها و زباله های موجود در کوچه ها و خیابان ها موجبات گرفتگی لوله ها را فراهم می آورد.

به گفته مدیر محترم آبفای بندرانزلی به علت تراکم بیش از حد ساخت و ساز و تعدد زیرساختها و عدم عقب نشینی ساختمان ها، در حال حاضر عملیات جمع آوری و تصفیه فاضلاب در این منطقه عملی نمی باشد، و در صدد انتخاب پیمانکار واجد شرایطی برای ارائه طرحی منطقی و منطبق با شرایط محلی بافت قدیم شهر هستیم.

 

مصائب شهروندان از بافت شهر:

رشد سریع و تراکم غیر منطقی و بدون در نظر گرفتن ظرفیت زیرساخت ها در بافت قدیمی شهر، که به دلیل نادیده گرفتن اصول و قوانین شهرسازی به وجود آمده سبب گردید به علت پر شدن ماسه در لوله های فاضلاب، ناشی از جمع آوری آبهای سطحی، فاضلاب از منهول ها در معابر عمومی «خیابان های اصلی، مراکز گردشگری، کوچه ها و حتی از مجاری فاضلاب منازل مسکونی مثل دمل چرکی به بیرون می زند و آلودگی ها را به داخل منازل کشانده و تعلل شهرداری در بازکردن لوله ها مصائب شهرنشینی را صد چندان نموده است.

امروزه که تغییرات اقلیمی مورد توجه شدید دنیا قرار گرفته و بانک جهانی در تلاش است تا با مهار کردن آلودگی های زیست محیطی از سرعت این تغییرات بکاهد. موهبتی به دست آوردیم که شهر ما در اولویت این اقدام بانک جهانی قرار گیرد تا با جلوگیری از آلودگی های، دریاو تالاب، زیستگاهی منزه داشته باشیم. متاسفانه با توقف کمکهای بانک جهانی این پروژه هم به شکست انجامید .اکنون بااین روندمدیریت شهری ماتصفیه فاضلاب انزلی برای شهروندان نه فقط نسل مابلکه برای نسل بعد هم یک رویای خواهد بود.

ولی دراینجاپرسشی باقی میماند :

 چه چیز باعث قطع کمک های بانک جهانی شده که این پروژه حیاتی نیمه کاره رها شود؟

ایابرآورد بانک جهانی درمورد تخصیص اعتبار اشتباه بود؟

پیمانکار در انجام عملیات در زمان بندی مقرر تعلل داشته اند؟

شهرداری در صدور مجوز کنده کاری ها مصامحه نموده؟

کارفرما که تعهدات بازپرداخت وام راازکیسه همین شهروندان به عهده دارد چه نقشی ایفا می کند؟

 مدیران شهری ما که در ابتدا این پروژه را از شاهکارهای خود قلمداد می کردندایادرزمانیکه پیمانکاران تمام شهرراشخم میزدندبه متن قرارداداشراف داشتند؟برای پیشبرداین طرح حیاتی چه تدابیرمدیریتی اعمال نمودند.؟پس ازتوقف کمکهای بانک جهانی برای شفاف سازی از عملکرد مدیران اجرائی این پروژه کدام گزارش رابه موکلین شان دادند؟    

 

 

1 چوب دو شاخه ای که با سطل آب از چاه می گرفتند به زبان گیلکی «کردخاله»یا «ازاینگری» گفته
می شود.

2 اگویاسیستم دفع فاضلاب برای اولین بار در سال 1300 در خیابان سپه جهت دفع فاضلاب منازل مسکونی این منطقه با مصالح آجری ساخته شد.

3 نقی بحرپیما از دیماه 53 13تا اسفند 1356 به عنوان شهردار بندرانزلی خدمت نمودند و در این مدت کوتاه بازسازی 1650 متر دیواره بلوار که در طوفان 1355 تخریب شده بود، راه اندازی 4 دستگاه زباله سوز در 4 نقطه شهر، برچیدن سیم های هوائی برق روشنائی و معابر و تبدیل آن به کابل زمینی، احداث خیابان پاسداران به طول 6 کیلومتر، احداث اولین کشتارگاه صنعتی در گیلان و.............. و برای اولین باردرایران خواهر خواندگی شهر ما با شهر کابورک فرانسه که در آن زمان بعنوان یک اقدام غرورافرین محسوب میشد.

4 علاوه بر شهرها رشت و انزلی شهر ساری، تهران، شیراز و اهواز در این اولویت قرار داشت و کل مبلغ تخصیصی برای 6 شهر 679 میلیون دلار در نظر گرفته شد.

5- این ظرفیت در عملیات فاز دوم به 30هزار مترمکعب در روز پیش بینی شده بود.

6- هنگام کنده کاری در منطقه پیل علی باغ بر اثر برخورد بیل مکانیکی با لوله گاز یک منزل آتش گرفت و یک نفر جان خود را از دست داد.